جت، قوم
جَت، قوم
(یا: جات؛ جاط؛ جط؛ زُط) قوم بزرگ هندی، از اقوام قدیمی شمال غربی شبه قارۀ هند، ساکن پنجاب هند و پاکستان، ایالت راجستان هند، ایالت‌های سند و بلوچستان پاکستان، شرق و جنوب افغانستان، سیستان و بلوچستان ایران. این قوم ظاهراً منشأ سکایی داشته و طبق اخبار موجود، در قرون بسیار دور از آسیای میانه و حوالی رودخانۀ جیحون و اراضی شرقی دریای خزر مهاجرت کرده‌اند. اختلاط و ترکیب با اقوامی نظیر میدها، گوجرها، بلوچ‌ها و افغان‌ها، نقش مؤثری در گسترش جت‌ها داشته است. جَت‌های هند، زمانی از اشراف زمین‌دار به‌شمار می‌آمدند. اینان، مردمی کشاورز و دامدارند. شغل عمدۀ جت‌های ناحیۀ سند، شترداری بود. جَت‌ها پیرو سه مذهب هندو، اسلام و سیک هستند. سیک‌ها و هندوها پس از تقسیم شبه‌قاره و تشکیل دو کشور هند و پاکستان، از پنجاب غربی در پاکستان، به پنجاب شرقی در هندوستان مهاجرت کرده‌اند. بعضی از جَت‌ها، که نخستین مورخان مسلمان از آنان با نام زُط یاد کرده‌اند، از دورۀ ساسانیان در بعضی سواحل و جزایر خلیج فارس استقرار یافته، تدریجاً تا کوه‌پایه‌های حومۀ رامهرمز و در ناحیه‌ای که به‌نام آنان زُط خوانده می‌شد ساکن شدند. زُط‌های خوزستان ضمن نخستین پیروزی‌های اعراب مسلمان در اهواز به اسارت درآمدند. خلیفۀ دوم برای حفظ زراعت همگی آنان را به‌شرط پرداخت خراج آزاد کرد. جنگجویان مسلمان زُط همراه عبدالله بن عامر تا خراسان پیش رفتند. گروه‌هایی از زط‌ها در زمان معاویه و سپس ولید بن عبدالملک به سواحل شام و انطاکیه انتقال یافتند. گویا عبدالرحمن اوزاعی (۸۸ـ۱۵۷ق/۷۰۷ـ۷۷۴م) امام اهل شام و مغرب و مؤسس نخستین مذهب اهل سنت از همین مردم بوده است. محمد بن قاسم ثقفی، پس از جنگ‌های متعدد با جَت‌ها، ناحیۀ سند را فتح کرد. زط‌های عراق و خوزستان، پس از سال‌ها راهزنی در بطایح میان بصره و بغداد، در ۲۱۹ـ۲۲۰ق/۸۳۴ـ۸۳۵م مغلوب عجیف بن عنبه شدند. جَت‌های مولتان در ۴۱۷ق/۱۰۲۶م به جنگ و ستیز با قوای سلطان محمود غزنوی پرداختند و در ۴۱۸ق/۱۰۲۷م پس از جنگی سخت و خونین مغلوب قوای غزنوی شدند. تیمور لنگ در ۸۰۰ـ۸۰۱ق/۱۳۹۸ـ۱۳۹۹م ضمن جنگ‌های دهلی، بسیاری از جَت‌ها را کشت. شورش‌های مکرر جت‌های هندوستان برضد دولت بابری هندوستان به‌ویژه در قرون ۱۲ و ۱۳ق/۱۸ و ۱۹م سبب تضعیف آن دولت شد. جَت‌ها همچنین با دولت‌های ابدالی افغانستان و کلهری سند نیز در جنگ بودند. اینان در شورش بزرگ هندوستان برضد کمپانی هند شرقی در ۱۸۵۷ـ۱۸۵۸م/۱۲۷ـ۱۲۷۴ق شرکت نداشتند. جت‌های سیک در حوادث خونین ناشی از تقسیم شبه‌قارۀ هند به دو کشور هند و پاکستان و کشتارهای نواحی فیروزپور و امرتسر، قساوت‌های فراوانی از خود نشان دادند. جریان گسترش اسلام در میان جَت‌ها ناروشن است، اما احتمال می‌رود که نفوذ شیخ فرید‌الدین گنج‌شکر پاک‌پَتَنی، و همچنین کوشش‌های سیدجلال‌الدین سرخ بخاری و نواده‌اش سید جلال‌الدین حسین، مشهور به مخدوم جهانیان، و استقرار دولت بابری هندوستان تأثیر قابل ملاحظه‌ای در گرایش جَت‌ها به اسلام داشته است. جَت‌های ناحیۀ دیرۀ اسماعیلۀخان در پاکستان پیرو شیعۀ امامیه هستند. طبق سرشماری ۱۹۰۱م/۱۳۱۹ق در پنجاب، حدود ۴۸ درصد از جت‌ها پیرو مذهب هندو، ۳۲ درصد پیرو اسلام و ۲۰ درصد پیرو مذهب سیک بودند.