جرجان
جُرجان
(نام‌های باستانی: هورکانیا، هیرکانی، هیرکانیا) ناحیۀ قدیم، مطابق با گنبد قابوس در گوشۀ جنوب شرقی دریای خزر. در روزگار هخامنشیان جزو سرزمین پارت بود. در زمان اردوان دوم اشکانی (حک: ۱۲۸ـ۱۲۴پ‌م)، هیرکانی و کارمانیا (کرمان) در تصرف خاندان گودرز بود. اردشیر بابکان آن را تصرف کرد و علت اهمیت آن، این بود که مهاجمان شمالی اجازۀ ورود به این شهر را نداشتند. در جنگ‌های ساسانیان و هفتالیان مرکز اردوکشی ایران بود. پس از ظهور اسلام خراج‌گزار اعراب شد. سلیمان بن عبدالملک، شهر جرجان یا گرگان را در کنار رودخانۀ گرگان بنا کرد (۹۸ق) و از آن پس مرکز اداری جرجان شد. به‌مرور رو به آبادانی نهاد و سامانیان آن را تصرف کردند و آل زیار آن را مقر حکمرانی خود قرار دادند و قابوس بن وشمگیر آرامگاه خود را نزدیک شهر مزبور بنا نهاد. جرجان، که معرب گرگان است، در حملۀ مغول ویران شد. شهر گرگان کنونی (استرآباد سابق) هیچ ربطی به جرجان سابق ندارد و نباید این دو را باهم اشتباه کرد.