جلولاء، شهر
جَلولاء، شهر
شهر قدیمی ایرانی در شرق عراق امروزی و در ۳۵کیلومتری جنوب غربی شهر مرزی خانقین. نام جلولاء در منابع با ضبط‌های قره‌خان، قره‌غان، جلوالا، حلولا، و حلوله دیده شده است. به گمان برخی نام دورۀ ساسانی آن کرخ جوان است. در ۱۶ق (در برخی منابع ۱۴، ۱۷ یا ۱۹) و در زمان عمر بن خطاب، اعراب به آن‌جا تاختند و یزدگرد سوم نیز سپاهی به فرماندهی فرزاد، برادر رستم، روانۀ موضع جلولاء کرد و اطراف آن‌جا را حصار و خندق ایجاد کرد. اعراب ۸۰بار حمله کردند تا توانستند شهر را فتح کنند. گفته شده اعراب جواهرات گران‌قیمت و بیشتر از همیشه زمین به غنیمت بردند. معتصم عباسی (۲۱۸ـ۲۲۷) زُطْها (جَت) را، که به‌سبب قحطی از هندوستان به نواحی بصره و واسط آمده و اغتشاشاتی در مناطق مذکور ایجاد کرده بودند، به جلولاء و خانقین منتقل کرد. جغرافی‌نویسان قرن ۳ و ۴ جلولا را طسوجی (بخش) از کورۀ عراق، و شهرکی در مسیر راه خراسان در یک‌مرحله‌ای یا هفت‌فرسخی از دسکره/دسکرةالملک و خانقین آورده‌اند که پیرامونش درختان بسیار داشت. در قرن ۵ ملک‌شاه سلجوقی (حک: ۴۶۵ـ۴۸۵) رباطی در آن ساخت که به رباط جلولاء (یا حلینه رباط) معروف شد. در قرن ۷ (۶۵۶) شهر به‌دست لشکر مغول ویران شد در این قرن و قرون ۸ و ۹ آن را طسوجی از کورۀ سواد ضبط کردند و به نهری بزرگ و پلی متعلق به دورۀ ساسانی در آن اشاره کرده‌اند. در قرن ۱۰ جلولاء شهر کوچکی دارای درختان نخل معرفی شده است. امروزه جلولاء به‌عنوان قضا (شهرستان) در لوا (استان) دیاله است و شهر آن با ۳۶,۸۰۰ نفر جمعیت (۲۰۰۴) از مراکز مهم دولتی، اداری، و نظامی است و از پایگاه‌های بزرگ ارتش عراق و تأسیسات نظامی در آن مستقر است.