جواهرات سلطنتی ایران

از مهم‌ترین و گرانبهاترین مجموعه‌های هنری و تاریخی جهان. بخش مهم آن جواهراتِ دورۀ صفویان و جواهراتی است که در سال ۱۱۹۵ق، در حملۀ نادرشاه به هند نصیب او شد. ازجملۀ آن‌ها سه قطعه الماس با نام‌های دریای نور، کوه نور و تاج ماه، و دو قطعه یاقوت با نام‌های اورنگ‌زیبی و نورالعین است. پس از قتل نادرشاه و برادرزادۀ او، عادل‌شاه، بسیاری از جواهرات ازبین رفتند. در جنگ احمدشاه درّانی با شاهرخ افشار، الماس ۱۰۹ قیراطیِ کوه نور که از نظر رنگ و آب و جنس و تراش منحصربه‌فرد است، به دست او افتاد، و پس از کورشدن شاه شجاع درّانی و پناهنده‌شدنش نزد پادشاه پنجاب، الماس به او داده شد، در جنگ پادشاه پنجاب با کمپانی هند شرقی انگلیس، کوه نور به‌دست کمپانی افتاد و فرمانروای کل هند، آن را به انگلستان برای ملکه ویکتوریا فرستاد. امروز الماس کوه نور جزو جواهرات سلطنتی انگلستان است. الماس دریای نور که از قرن ۹ق باقی مانده و ۱۷۰ قیراط وزن دارد، پس از مرگ نادرشاه به‌دست رؤسای ایلات خراسان افتاد و پس از چند بار دست‌به‌دست‌شدن، نصیب آقامحمدخان قاجار شد. الماس تاج ماه نیز ۱۱۵ قیراط وزن دارد. در دورۀ فتحعلی‌شاه قاجار، مقداری از جواهرات، در تاج کیانی، تاج پهلوی، ضریح یا گنبد اماکن مقدس مانند گنبدهای طلای کربلا و کاظمین، ضریح حضرت معصومه و حضرت ابوالفضل و مسجدشاه، تخت‌های طاووس و نادری نصب شد و به‌سبب علاقۀ او به جواهر، مقداری از آن‌ها در تنگ‌ها، قلیان‌ها، شمعدان‌ها، آفتابه و لگن‌ها، ظرف‌های گوناگون و ادوات جنگی کار گذاشته شد. فتحعلی‌شاه الماس‌ها و یاقوت‌های مذکور را به‌صورت بازوبند به آستین لباس خود نصب می‌کرد. ناصرالدین شاه برای نمایش جواهرات سلطنتی که از‌جملۀ آن‌ها شمشیرهای تیمور و شاه اسماعیل و آقامحمدخان، همچنین سردوشی‌های الماس و انفیه‌دان مرصع بود، تالار موزه را ساخت و جواهرات را در آن‌جا قرار داد. در منابع، میزان مرواریدهای ناصرالدین شاه دَه من ثبت شده است. او گاهی الماس‌های معروف را به یقه یا سینۀ‌ لباس خود نصب می‌کرد. پس از به‌سرقت‌رفتن مقداری از جواهرات تخت طاووس از موزه، شاه جواهرات را در چند صندوق به سرداب عمارت خوابگاه خود منتقل کرد. در دورۀ مظفرالدین شاه نیز مقداری از جواهرات به سرقت رفت. پس از مشروطیت، بسیاری از جواهرات سلطنتی از اعضای خاندان سلطنتی پس گرفته شد. پس از خلع محمدعلی شاه از سلطنت در ۱۳۲۷ق، هیئت‌مدیرۀ حکومت موقت، جواهرات را شمارش و فهرست‌برداری کرد. جواهرات ۱۶۸ قطعه بودند. در ۱۳۰۸ش، مقداری از جواهرات از قطعات و اشیای گوناگون پیاده شد و جواهرات سلطنتی مجدداً فهرست‌برداری شد. در ۱۳۱۶ش، بخشی از جواهرات که دوباره شمارش شده بود و جنبۀ تاریخی داشت در تالار موزۀ کاخ گلستان به نمایش گذاشته شد و بقیه در ۳۳ صندوق به بانک ملی سپرده شد. در ۱۳۲۰، بقیۀ جواهرات در پنج صندوق به جواهرات بانک ملی ضمیمه شد. بعدها در بانک مرکزی سالن بزرگی موسوم به موزۀ جواهرات سلطنتی برای نمایش عمومی جواهرات احداث شد و جواهرات سلطنتی، که امروز جواهرات ملی نامیده می‌شوند، به آن‌جا منتقل شدند.