جوینی، خاندان (قرون ۵ـ۷ق)
جُوِیْنی، خاندان (قرون ۵ـ۷ق)
از خاندان‌های قدیم و معروف ایرانی در مشاغل حکومتی و دیوانی. نَسَب این خانواده به فَضْلِ بن رَبیع می‌رسد. خاندان جوینی در دستگاه سلجوقیان، خوارزمشاهیان و مغولان خدمت کردند و در تداوم سنن و حفظ اندیشه‌های ایرانی مؤثر بودند. در دوران پس از حملۀ مغول، خاندان جوینی عامل مهمی در تعدیل رفتار مغولان و سامان‌یافتن حیات اقتصادی و اجتماعی ایران به‌شمار می‌آمدند. اولین فرد شناخته‌شدۀ این خاندان، مُنْتَجَبُ‌الدّین بدیع کاتب، رئیس دیوان انشای سلطان سَنْجَر سلجوقی بود. دومین فرد مشهور این خاندان، بهاءُالدّین محمد بن علی یَمنی، در ۵۶۸ق به سلطان تَکِشْ خوارزمشاه پیوست و مورد توجه او قرار گرفت. فرزندش، شمسُ‌الدّین محمد، از ملازمان سلطان محمد خوارزمشاه و مستوفی دیوان وی بود. بهاءالدین محمد بن محمد ملازم حکام مغول در دورۀ فترت قبل از پیدایش حکومت ایلخانی و مورد اعتماد آن‌ها بود. وی صاحب‌دیوانی ممالک را به‌دست آورد و در زمان ارغون‌شاه نیابت حکومت آذربایجان، گرجستان و روم را نیز برعهده داشت. پسرانش، شَمسُ‌الدّین محمد و عَلاءُالدّین عَطامَلِک، نیز به دستگاه مغولان پیوستند. شمسُ‌الدّین محمد ۲۴ سال صاحب دیوانِ قلمرو ایلخانان در دوران هولاکوخان، اباقاخان و احمدخان تِکودار بود و عَطامَلِک صاحب تاریخ جهانگشای جوینی حکومت عراق عرب را به‌دست آورد. این دو برادر در دوران پرآشوب ایلخانان منشأ خدمات فراوان و حامی علم و ادب بودند.