حزب مساوات
حزب مساوات
از احزاب پان‌‌ترکیست قفقاز. در ۱۲۸۱ش محمد‌امین رسولزاده همراه با نریمان نریمانف و عزیز بیگوف سازمان جوانان مسلمان را در باکو تشکیل دادند که تشکیلات ناسیونالیستی جوانان ترکزبان قفقاز محسوب می‌شد. نشریۀ همت ارگان این جمعیت بود. این تشکیلات بعداً به نام سازمان همت موسوم شد. رسولزاده در ۱۲۸۷ش و درپی انقلاب مشروطیت به ایران آمد و طی چند سال اقامت در ایران با همکاری مشروطه‌خواهان ایران به تشکیل حزب دموکرات پرداخت و مدتی سردبیر روزنامۀ ایران نو، ارگان این حزب، بود. در ۱۲۹۰ش، ناسیونالیست‌های ترکزبان قفقاز، ازجمله محمد‌علی رسولزاده، پسر عموی محمد‌امین، به اتفاق تقی نقی‌زاده و عباس کاظم‌‌زاده، حزب مساوات را تأسیس کردند. محمد‌امین رسولزاده که در این زمان در استانبول به‌سر می‌برد، پس از بازگشت به باکو در ۱۲۹۲ ریاست این حزب را عهده‌دار شد. در ۱۲۹۶ش/۱۹۱۷ با پیروزی انقلاب روسیه و سقوط تزارها حزب مساوات در نواحی ترکزبان قفقاز قدرت را به‌دست گرفت و جمهوری آذربایجان را تشکیل داد و رسولزاده به رهبری شورای ملی آذربایجان انتخاب شد. سرانجام، در ۱۲۹۹ش شوروی آذربایجان را ضمیمۀ خود کرد و به حاکمیت حزب مساوات و حیات این حزب پایان داد.