حمیر
حِمْیَر
قوم عربی، از اقوام جنوب غربی شبه‌جزیرۀ عربستان، ساکن مملکت سبا، در کشور یمن. این مردم تا اواخر قرن ۲ پ‌م، اتباع دولت سبا بودند و پس از آن خود جانشین دولت سبا شدند و نخستین دولت حمیریان یمن را به‌وجود آوردند (۱۱۵پ‌م ـ۳۰۰م) و پس از انقراض این سلسله، دومین دولت حمیریان یمن را تأسیس کردند (۳۰۰ـ۵۲۵م). شاهان حمیری لقب تُبَّع داشتند و عموماً تبابعه نامیده می‌شدند. دورۀ حکومت حمیریان مقارن توسعۀ نفوذ بطالسۀ مصر و امپراتوری رم در اطراف دریای سرخ بود. آیلیوس گالیوس حاکم رومی مصر در ۲۴پ‌م، یمن را تصرف کرد، اما به‌دلیل سختی‌های کار و قلت منافع، از نگهداری آن چشم پوشید و به جای آن تسلط بر خطوط بازرگانی دریای سرخ و سواحل اطراف آن را تشدید کرد و با محروم‌کردن دولت‌های حمیری یمن از منافع سرشار تجاری، خساراتی سنگین از نتایج اجتماعی ـ اقتصادی شکستن سد مأرب ایجاد کرد. تخریب سد مأرب در ۴۵۰ـ۴۵۱م زیان‌های فراوانی برای سلسلۀ دوم حمیریان به همراه داشت. ذونواس، آخرین فرمانروای این سلسله، که ظاهراً بت‌پرست بود، برای جلوگیری از توسعۀ نفوذ دولت حبشه در یمن و قطع مناسبات مسیحیان یمنی، که خود را اتباع نجاشی حبشه می‌دانستند، به آزار مسیحیان یمن و قتل و غارت آنان برخاست. اعمال ذونواس بهانۀ حملۀ نجاشی به یمن و براندازی سلطنت یمن شد. حکومت حبشیان بر یمن تا میانه‌های نیمۀ دوم قرن ۶ م دوام یافت و سرانجام با مداخلۀ دولت ساسانی و حمایت از سیف بن ذی یزن، سلطۀ حبشیان برافتاد و حکومت به سیف بن ذی یزن و پس از چندی به ابناء‌الاحرار رسید. بعضی از حمیریان در ۹ق اسلام آوردند و پس از پیوستن به دیانت اسلام، در متصرفات اعراب از شرق تا غرب پراکنده شدند. ملوک امارت نکور در شمال مغرب دور (۹۶ـ۴۱۰ ق)، آل ذی مناخ در قلعۀ مَذیخرۀ یمن، آل ذی‌الکَلاع در شام، آل ذی اَصبح در یمن و مدینه (مالک بن انس از این خاندان است) از حمیریان بودند.