حیات (زیست شناسی)
حیات (زیست‌شناسی)(life)
(یا: زندگی) پدیده‌ای حاصل از مادّۀ فوق‌العاده پیچیده که توان انجام فعالیت‌های کارکردی خاصی دارد که مادّۀ بی‌جان فاقد آن است. اهم این فعالیت‌ها عبارت‌اند از سوخت‌وساز (متابولیسم)، رشد، تولیدمثل، تحریک‌پذیری و سازگارشدن با محیط. از خصوصیات دیگر حیات دگرگون‌سازی پیچیدۀ ملکول‌های اندام‌واره (ارگانیک) و سازمان‌دادن این مولکلول‌ها در واحدهای بزرگ‌تر پروتوپلاسم، یاخته، بافت، اندام و موجودات زیستمند است. سوخت‌وساز عبارت است از مبادلۀ مداوم مواد سیستم زنده با پیرامون آن، عمدتاً در فرآیند ساخت و تخریب پروتوپلاسم. رشد، افزایش حجم و اندازۀ ارگانیسم درنتیجۀ سوخت‌وساز است. تولیدمثل، که شاید بارزترین مشخصۀ حیات است، در اساس تقسیم یک یاخته و درنتیجه تکثیر آن است. این فراگرد سرانجام به‌وسیلۀ اطلاعات موروثی موجود در ملکول‌های بزرگی به نام ژن، که از اسیدهای نوکلئیک تشکیل شده‌اند. تکمیل می‌شود. تولیدمثل این ژن‌ها اطلاعات مربوط به خصوصیات موجود زنده را به نسل بعدی منتقل می‌کند. تحریک‌پذیری و قابلیت سازگاری و انطباق به موجود زنده توان تحول و تطبیق در مقابل تغییرات محیط را می‌دهد. این دو ویژگی در فراگرد انتخاب طبیعی نقش بنیادی دارند و از همین طریق، خصوصیات وراثتی زیستمندان در درازمدت و طی نسل‌های متمادی تحول و تکامل می‌یابد. باکتری پروکاریوتیک و جلبک‌های سبز و آبی قدیم‌ترین شکل شناخته‌شدۀ حیات در کرۀ زمین‌اند، که عمرشان به ۳.۵میلیارد سال می‌رسد. فرضیه‌های منشأ حیات، از دفعی‌بودن در برخی نظریه‌ها تا تدریجی‌بودن در فرضیه‌های علمی جدید، متفاوت است. طبق برخی تجربه‌ها و آزمایش‌های علمی، ترکیبات غیر ارگانیکی چون متان، آمونیاک و بخار آب که از دیرباز در زمین فراوان بودند، به کمک بارهای الکتریکی جَوّ زمین و پرتو فرابنفش، ملکول‌های سادۀ ارگانیک را به‌وجود آوردند که طبق نظریۀ تکامل به پیدایش زیستمندان پرسلولی و موجودات زندۀ عالی‌تر و سرانجام پیدایش بشر انجامید. هنوز برای این پرسش که چگونه اسیدهای آمینه چنان سازمان‌یافته شدند که قدرت تکثیر و تولیدمثل پیدا کردند، پاسخ قطعی یافت نشده است. جدیدترین یافته‌های دانشمندان حاکی از این است که اسیدهای نوکلئیک به‌خصوص دی‌ان‌اِی (اسید دی‌اُکسی ریبونوکلئیک) و آراِن‌اِی (اسید ریبونوکلئیک) عامل انتقال خصوصیات وراثتی از نسلی به نسل دیگر و کدگذاری این خصوصیات‌اند. البته آنچه دربارۀ پیدایش ارگانیسم زنده در نظریات علمی بیان می‌شود تنها ناظر به بعد مادی یا جسمانی موجودات زنده است و این‌که آیا همراه این فرآیند مادی عامل غیرمادی دیگری به نام «روح» نیز حضور دارد یا نه، از حوزۀ بحث رشته‌های علوم تجربی خارج است. روح‌باوران با استناد به دلایل عقلی و فلسفی وجود این واقعیت غیرمادیِ باشعور را، که نظم شگفت‌انگیز ارگانیسم زنده مدیون آن است، تبیین می‌کنند.