خانواده مقدس

خانوادۀ مقدّس (Die Heilige Familie)
(عنوان کامل: خانوادۀ مقدس یا نقدی بر نقاد، ردی بر برونو باوئر و شرکا) کتابی در نقد آرای هگلیان جوان، نوشتۀ کارل مارکس و فریدریش انگلس، به زبان آلمانی، منتشرشده در ۱۸۴۵. خانوادۀ مقدس نخستین کتاب مشترک مارکس و انگلس است. باوئر (باور)، که رهبری هگلیان جوان برلینی را برعهده داشت، با بسط‌دادن دیالکتیک هگلی در شکلی افراطی هرگونه پیشرفت اخلاقی و سیاسی را مردود می‌دانست. مارکس و انگلس در این اثر، با گذر از سوسیالیسم آرمان‌خواهانه و بشردوستانه، نظریۀ علمی ماده‌باوری دیالکتیک را سامان دادند. مارکس در برخی مواضع کتاب به راه درازگویی رفته است، شاید از آن‌رو که از تیغ سانسور بگریزد، چه، رسم آن زمان بود که کتاب‌های کوتاه‌تر را سانسور کنند. ازجمله آرای مهمی که مارکس و انگلس در این کتاب طرح کردند، می‌توان به اندیشۀ پیوند تاریخ اندیشه‌ها با تاریخ تولید اشاره کرد. خانوادۀ مقدس در بررسی سیر تحولات اندیشۀ مارکسیستی جایگاهی مهم دارد.