خاکستر و خاک (کتاب)
خاکستر و خاک (Earth And Ashes)
رمانی کوتاه نوشته‌ی عتیق رحیمی، نویسنده و کارگردان فرانسوی- افغانستانی. در سال 1999 در پاریس (انتشارات خاوران) به زبان فارسی دری و در سال بعد هم توسط سابرینا نوری به فرانسوی ترجمه شده و انتشار یافته است. این رمان 67 صفحه‌ای روایتگر ماجرای پیرمردی به نام دستگیر و نوه‌اش (یاسین) برای یافتن پسرش پس از حمله نیروهای شوروی به روستایشان است.
طرح داستان
روستای دستگیر و نوه‌اش با بمبی که روسها انداخته‌اند به آتش کشیده شده است. در این جنایت تمام اعضای خانواده‌ی دستگیر کشته شده‌اند و این دو نفر تنها بازمانده از خانواده‌شان هستند. پدربزرگ به همراه نوه‌ی خردسالش که حالا بر اثر موج انفجار شنوایی‌اش را از دست داده تصمیم دارد به سراغ پسرش برود. پسرش، مراد، در معدنی دور از روستا مشغول به کار است. آن‌ها میروند تا خبر کشته شدن اعضای خانواده را به او بدهند. دستگیر که منتظر است تا وسیله‌ی نقلیهای او را به معدن و نزد پسرش ببرد، از لابهلای رویاها و تصویرهایی که در خواب و بیداری به سراغش میآید زندگی خود و ماجرای کشته شدن اعضای خانوادهاش را مرور میکند. او ماجراها را برای سه نفر مختصری بازگو میکند و از لابهلای صحبتهای کوتاه او با این چند نفر برشهایی از ماجرا را درمییابیم.
راوی این رمان دوم شخص مفرد است. دستگیر داستان را خود برای خود روایت میکند و به نوعی یک مونولوگ درونی است. زمان ظاهرى داستان چند ساعتى بیشتر به درازا نمى‌کشد. زمانى که طى آن دستگیر و نوه‌اش از پیچ جاده‌اى که در شمال شهر پل خمرى (در افغانستان) به معدن زغال سنگ مى‌رسند، رد مى‌شوند و به روى پلى که بر فراز رودخانه‌اى خشک کشیده شده است به انتظار رسیدن کامیونى که آنان را به معدن ببرد مى‌نشینند. کل زمانِ داستان همین انتظار است و رسیدن کامیون و رفتن دستگیر به معدن و ساعتى بعد بازگشتن به سوى پل. رحیمی در این اثر که بیانی اسطوره‌ای دارد تسلط خود را به زبان و ادبیات فارسی، خصوصاً شاهنامه، به رخ می‌کشد. دستگیر خود را رستمی می‌داند که با دادن خبر کشته شدن اعضای خانواده به پسرش، زندگی را از او می‌گیرد. خاکستر و خاک روایتگر تاثیر جنگ بر بازماندگان و افراد بی‌گناه است. این کتاب به تاثیر محیط و عوامل بیرونی بر رفتار، روحیه و نحوه‌ی نگاه آدمی می‌پردازد.
اقتباس‌ها از این اثر
رحیمی در سال 2004 با استفاده از فیلم‌نامه‌ای که کامبوزیا_پرتوی بر اساس این رمان نوشته فیلمی با عنوان خاک و خاکستر ساخته که در بخش «نگاهی به سوی آینده»ی جشنواره‌ی کن موفق به دریافت جایزه شده است. این کتاب در سال 1381 توسط انتشارات ورجاوند در تهران منتشر شده است.