خفاجه
خَفاجه
قبیلۀ بزرگ عرب عدنانی، از قبایل معروف عراق عرب، خوزستان و خراسان. فرزندان عمرو بن عُقَیل بن کعب بن ربیعه، که به خفاجه موسوم بود، مرکب از دو دستۀ بزرگ به نام‌های اُمَیمَه و خَلط بودند که اولی از نسل حَزن بن عمرو (خفاجه) و دومی از نسل معاویة بن عمرو (خفاجه) بود. این گروه را کلیب نیز می‌خواندند. بطون معروف خفاجه در قرون گذشته عبارت‌اند از آل بدران، آل تقیه، آل ریّان، آل عبید، آل علوی، آل ملاح، آل وهب، بنوذُوابه، بنی‌سعید، بنوصالح، بنوعبدالله، بنی‌مالک و جز آن‌ها. این قبیله پیش از اسلام در اطراف مدینه سکونت داشت و پس از آن در متصرفات اعراب مسلمان پراکنده شد. گروه‌هایی از این مردم به مصر رفتند و جمعی نیز در اراضی میان جزیره و شام استقرار یافتند. اینان در بادیۀ عراق دولتی تشکیل دادند و جماعتی از آنان در کوفه ساکن شدند. خفاجۀ عراق عرب در قرون ۴ـ۵ق بیشتر در اراضی میان بغداد، کوفه، واسط و بصره سکونت داشتند. اینان از اتباع دولت آل حمدان بودند. خفاجیان عراق، به‌ویژه در قرن ۵ق، موجبات بروز حوادثی چند را فراهم آوردند. منیع بن حسان خفاجی، امیر خفاجیان و حاکم کوفه در طول حکومت نورالدوله دبیس بن علی بن مُزْیَد اسدی (۴۰۸ـ۴۷۴ق) چندین بار به جنگ او برخاست. بساسیری در ۴۴۶ق به درخواست نورالدولۀ دبیس، خفاجیان را تا اعماق بیابان تعقیب کرد و بسیاری را کشت و گروه کثیری از اسیران خفاجه را در بغداد اعدام کرد. تکرار این جنگ‌ها سبب تضعیف خفاجیان شد. اینان در آغاز کار سید محمد مشعشع کمک‌های شایانی به او کردند. خفاجیان خوزستان بیشتر در ناحیۀ خفاجیه (سوسنگرد امروزی) و اطراف رودخانۀ مالکیه، از شعب رودخانه کرخه، سکونت دارند.