خفتان
خِفْتان
تن‌پوش ایرانی برای روز جنگ. بعدها تن‌پوشی عمومی شد. در دورۀ مادها و هخامنشیان بالاپوشی کوتاه تا کمر و آستین‌دار، از خز سمور یا نمد دولایۀ نازک و سفید بود. در زمان پارت‌ها لبه‌های خفتان‌ها تیز بود. نوع سادۀ این خفتان در اوایل سلطنت شاپور ساسانی اول رواج داشت؛ هرچه به اواخر دورۀ ساسانیان نزدیک می‌شویم، خفتان‌ها پر آذین و گرانبها، پرچین با لبه‌های تیز در طرفین می‌شوند. خفتان‌های شاه و اشراف گریبان تنگ و سفت داشت، جلو بسته بود و از سر پوشیده می‌شد. نوعی از خفتان این دوره آستینِ کوتاه داشت و مانند اشارپ روی زره پوشیده می‌شد. در طی خلافت امویان، خفتان‌ها کاملاً آراسته بودند و همان اسلوب دورۀ ساسانیان را داشتند، یعنی صاف و چسبان با دامنی گشاد مناسب سوارکاری بودند، آستین‌هایی باریک داشتند و از روی سینه به‌صورت مورب از راست به چپ بسته می‌شدند. خفتان‌ها در اوایل دورۀ عباسیان ضخیم بودند و آستین‌هایی تنگ و کوتاه و لبه‌هایی تیز در طرفین داشتند. خفتان آستین کوتاه، که سبکی جدید بود، روی پیراهنی آستین‌بلند پوشیده می‌شد. نوع دیگری از خفتان در این دوره غژاگند نام داشت؛ این جامۀ جنگ از دیبای دو رویه‌ای بود که میان آن را با ریزه‌های ابریشم پر می‌کردند و این ریزه‌ها همچون زرهی تأثیر ضربۀ شمشیر را تا حد زیادی می‌گرفت. خفتان روزگار صفویان نیم‌تنه‌ای ساده به نام بَدَنه بود که نوعی ارخالق نیز محسوب می‌شد؛ این جامه کوتاه تاحدود ناف یا کمر بود و آستین نداشت و بیشتر در مصر تهیه می‌شد. همین نوع خفتان یا بدنه در دورۀ آل بویه نیز رواج داشت؛ البته نوع بلند آن تاحدود زانوان می‌رسید. خفتان در دورۀ سامانیان و سلجوقیان با حاشیه‌ای از خطوط تراز در قسمت فوقانی بازوها آراسته می‌شدند. در دورۀ سلجوقیان تغییراتی در خفتان مردان رخ داد، ازجمله کمربندی تسمه‌دار، به‌منظور آویزان‌کردن سلاح، به آن اضافه شد و تا اواخر قرن ۶ق مرسوم بود. در موقع جنگ زیر زره خفتانی آجیده (سفت و محکم) می‌پوشیدند. ترک‌های الجزایر معمولاً بر روی یَلَک خفتانی جلوباز، با آستینی کوتاه تا آرنج می‌پوشیدند و بلندی آن تا نیمۀ ساق، و گاه بلندتر، بود. خفتان در طرابلس افریقا قبایی بلند و جلوباز است. زنان در مراکش خفتانی گشاد و بی‌آستین می‌پوشند. خفتان مصری لباسی بلند تا قوزک پا با آستین‌هایی بسیار بلند است.