خلافت (عرفان)

خِلافَت (عرفان)

اصطلاحی در ادبیات صوفیانه که با توجّه به معنیِ لغوی و کاربردِ عامّ این کلمه (جانشینی)، رواج یافته است. صوفیان، گذشته‌ از آن که به مقتضای بعضی از آیات شریفۀ قرآنی، از خلافتِ آدم (ع) از حضرت حق یاد کرده‌اند، و بخش مهمّی از معارف عرفانی را به همین مسئله‌ اختصاص داده‌اند، از خلافتِ اقطاب از یکدیگر نیز سخن گفته‌اند. بنابر نظر رایج در میان صوفیان، در هر عصر، انسان کامل که تنها یک فرد است، خلیفۀ خداوند در زمین است. این خلافت پس از فوت ولیّ پیشین، به ولیّ بعدی انتقال می‌یابد. سلسله‌های صوفیه این قطب کامل را همان شیخِ سلسلۀ خود می‌شمارند. به اعتقاد شیعه چنین خلافتی تنها در سلسلۀ معصومان (ع) و امامان دوازده‌گانه تحقق دارد، و در زمان امامت حضرت ولی‌عصر (عج) نیز، باب خلافتِ بدون واسطه از خداوند، مسدود است و تنها در وجود شریف ایشان مصداق می‌یابد.