خلج
خَلَج
(نیز: قلج) قوم ترک، از اقوام غُز. بخشی از این قوم در قرون اول اسلامی در اراضی میان هند و سیستان، یعنی نواحی جنوبی افغانستان، استقرار یافتند. خلج‌های افغانستان در بعضی جنگ‌های جلال‌الدین خوارزمشاه بر ضد مغولان شرکت داشتند. دولت‌های خلجی دهلی (۶۸۹ـ۷۲۰ق/۱۲۹۰ـ۱۳۲۰م) و مالوه (۸۳۹ـ۹۳۷ق/۱۴۳۶ـ۱۵۳۱م) در هندوستان، به‌دست اعقاب افغانی‌شدۀ خلج‌ها، یعنی احتمالاً غلجایی‌های جنوب افغانستان، تشکیل شده بود. خلج‌ها از قدیم‌ترین گروه‌های ترکان ایران به‌شمار می‌آیند و بیشتر در شهرستان‌های ساوه و قم و نهاوند و آباده سکونت دارند. در بعضی ایلات و طوایف چادرنشین نظیر قشقایی‌ها و افشارها نیز تیره‌هایی به همین نام وجود دارد. گفته می‌شود که ایل قشقایی از میان ترکان خلج برخاسته است. خلج‌های قم و ساوه بیشتر در خلجستان و روستاهای کنار رودخانۀ مزلقان‌چای و روستاهای بخش نوبران ساوه، خلج‌های نهاوند در اطراف خلج‌رود ناحیۀ خزل و خلج‌های آباده در بلوک قنقری سکونت دارند. زبان ترکان خلجستان قم نسبت به زبان‌های دیگر ترکان ایران، تفاوت‌هایی دارد. نام خلج‌های ساوه در ضمن حوادث ۸۰۶ـ۸۰۷ق به میان آمده است. خلج‌های ساوه حامی سلطنت سیدمحمد متولی بودند (۱۱۶۳ق). کلبعلی‌خان خلج پس از ورود آقامحمدخان قاجار به ساوه در ۱۱۹۹ق/۱۷۸۵م به او پیوست و در تصرف شهر قم شرکت کرد و پس از آن از طرف آقامحمدخان، حاکم قم شد. خلج‌های ساوه فوجی بزرگ از ارتش قاجاریه را تأمین می‌کردند و خوانین اصلی آن‌ها، از جملۀ صاحب‌منصبان نظامی دورۀ قاجاریه بودند. خلج‌های فارس در ۸۵۱ق/۱۴۴۷م به خدمت سلطان‌محمدمیرزا، نوادۀ شاهرخ تیموری، درآمدند. حکومت خلج‌های قنقری از دورۀ کریم‌خان زند و آقامحمدخان قاجار با دو خانواده از خوانین آنان بود. این حکومت تا سال‌های انقلاب مشروطیت و بعد از آن دوام آورد.