خیام، خیابان
خیّام، خیابان
خیابانی در تهران، حد فاصل خیابان امام خمینی (سپه سابق)، روبه‌روی ادارۀ مرکزی پست، تا میدان محمدیه (اعدام سابق). با پرکردن خندق غربی ارگ سلطنتی، برای گسترش شهر تهران در ۱۲۸۴ق، در دورۀ ناصرالدین شاه قاجار، احداث شد و حد فاصل محلۀ ارگ با محلۀ سنگلج بود. به‌سبب انتساب به فردی جلیل نام یا واقع‌شدن در مجاورت ارگ سلطنتی خیابان جلیل‌آباد و بعدها خیابان سنگلج خوانده شد. در انتهای خیابان، تکیه و کاروان‌سرای معروف فیلخانه قرار داشت و به آن حدود، گذر فیلخانه می‌گفتند. دو طرف خیابان جلیل‌آباد، جوی آب و درختان تنومند بود و انبار گندم و قورخانۀ تهران در آن‌جا واقع شده بودند. روبه‌روی قورخانه، حدود خیابان ورزش امروزی مؤسسه‌ای به نام لوطی قنبر بود که اسب و الاغ و قاطر کرایه می‌داد و روبه‌روی آن اولین رختشوی‌خانۀ عمومی تهران بود که مختارالسلطنه رئیس نظمیه و احتسابیۀ تهران ( ـ۱۳۲۱ق) احداث کرده بود. در غرب خیابان، کنار جوی آب، شاهدانه می‌کاشتند و از این‌رو قهوه‌خانه یا حشیش‌خانۀ درویش‌ها در آن‌جا بود. ادارۀ نظمیه و مریض‌خانۀ آن در دورۀ مظفرالدین شاه، جنب قورخانه بود. در دورۀ پهلوی، تعریض و تطویل شد و خیابان خیام نام گرفت. مکان‌‌های مذهبی آن امامزاده غیبی و بقعۀ سید ناصرالدین یا سید نصرالدین، احتمالاً از قرن ۹ق بود که ضریح آن در اواخر قرن ۱۰ق ساخته و در دورۀ ناصرالدین شاه آینه‌کاری و کاشی‌کاری شده بود. قسمتی از صحن بزرگ و مجلل امامزاده سیدناصرالدین، هنگام احداث خیابان خیام از بین رفت. در دهۀ اول قرن ۱۴ق ساختمان جدید روزنامۀ اطلاعات در آن‌جا احداث شد که در دهۀ ۱۳۷۰ش تغییر مکان داد. بیشترین بخش آن را پارک شهر کنونی تشکیل می‌دهد و ساختمان وزارت دادگستری و یکی از ایستگاه‌های مترو تهران و ادارۀ ثبت احوال در آن واقع شده است. از انشعابات آن کوچۀ قورخانه و خیابان ورزش در شمال پارک شهر است که زورخانۀ شعبان جعفری سابق و فدراسیون ورزش در آن قرار دارد و خیابان بهشت در جنوب پارک شهر که تئاتر سنگلج و پزشکی قانونی تهران در آن قرار دارد. خیابان بهشت، خیام را به خیابان شاهپور (وحدت اسلامی کنونی) می‌پیوندد.