خیوس
خیوس (Chios)
یکی از جزایر یونان در دریای اژه[۱]، به فاصلۀ ۱۳کیلومتری ساحل[۲] غربی ترکیه، در مدخل خلیج ازمیر[۳]. ۸۳۰ کیلومتر مربع مساحت و ۵۰,۲۰۰ نفر جمعیت دارد (۱۹۹۳). طول این جزیره ۵۰ کیلومتر و عرض آن بین دوازده تا ۲۵ کیلومتر است. انگور، پرتغال، هندوانه، زیتون، ادویه، و توتون در این جزیره کشت می‌شود. مرکز جزیره نیز خیوس نام دارد. شهر خیوس در ساحل شرقی واقع شده و دارای یک لنگرگاه جدید، یک کلیسای جامع، و قلعه‌ای از قرن ۱۳م است. محصولات بومی صادر و فرآورده‌های چوبی وارد می‌‌کند. در اواخر عصر مفرغ[۴] ایونی‌ها[۵] در خیوس سکنی گزیدند. برای نخستین‌بار در تاریخ از آن به‌منزلۀ کشور نیرومند دریایی با روابط نزدیک با میلتوس، در آسیای صغیر، نام برده شده است. این دو در زمان کوروش در ۵۴۶پ‌م به تصرف شاهنشاهی ایران درآمدند. برخی از کشتی‌های آنان در ناوگان ایران در نبرد سالامیس[۶] حضور داشتند. خیوس پس از پیروزی یونان در موکاله[۷]، در ۴۷۹پ‌م مستقل شد. این جزیره به اتحادیۀ دِلوسی[۸] پیوست و مدت‌ها یکی از متحدان پروپاقرص آتن بود. یک شرکت ونیزی از قرن ۱۴م تا ۱۵۶۶ بر آن مسلط بود و در این سال خیوس به اشغال ترک‌ها درآمد. به‌‌استثنای دورۀ کوتاه‌مدت اشغال آن به دست ونیزی‌ها در ۱۶۹۴، خیوس تا جنگ جهانی اول در دست ترک‌ها باقی ماند و سپس به یونان واگذار شد. در ۱۸۸۱ زلزله‌ای جزیره را ویران کرد. شورشی که در ۱۹۲۲ به سقوط شاه کنستانتین[۹] انجامید، از خیوس آغاز شده بود. امروزه این جزیره را کئوس می‌نامند.