دخانیات
دُخانیات
اقسام توتون و تنباکو که برای دود کردن (کشیدن) استعمال می‌شود. پس از تهاجم پرتغالی‌ها به جنوب ایران و اشغال جزیرۀ هرمز و بندرعباس، توتون و تنباکو وارد ایران شد و در زمان شاه عباس صفوی کشت آن از نواحی جنوب به صفحات مرکزی، شرق، و شمال غربی ایران گسترش یافت. در ۱۸۷۵/۱۲۵۴ش، شخصی به نام استپان، که در گیلان به حکیم فانوس معروف بود، نوع خاصی از بذر توتون به نام سامسون را از ترکیه به گیلان آورد و کشت کرد. سپس این بذر به مازندران برده شد و با توزیع آن بین چند کشاورز کشت توتون در آن منطقه رواج یافت. در ۱۲۹۴ قانون انحصار دخانیات به مجلس شورای ملی ایران تقدیم شد و در ۲۹ اسفند ۱۳۰۷ به تصویب رسید و به‌موجب آن حق واردات و صادرات، خرید و فروش، تهیه و نگهداری ، و حمل‌ونقل اجناس دخانیه و انواع کاغذ سیگار در انحصار دولت ـ شرکت دخانیات ایران ـ قرار گرفت. به‌موجب این قانون و قانون اصلاحی آن در ۲۶ اسفند ۱۳۱۰ حق نگهداری و به‌کار انداختن ادوات توتون‌بری و ماشین‌های کاغذبری و صحافی کاغذ سیگار و ماشین‌های سیگارپیچی و متفرعات آن به مؤسسۀ انحصار دخانیات اختصاص یافت. ساخت کارخانه‌های دخانیات از ۱۳۱۴ تا ۱۳۱۶ صورت گرفت. در ۵ مهر ۱۳۱۶ رضاخان ساختمان شرکت دخانیات ایران را در خیابان قزوین تهران افتتاح کرد. مؤسسۀ دخانیات توأم با ایجاد تأسیسات بزرگ صنعتی و مراکز تحقیقاتی نظیر انستیتو تحقیقات توتون رشت، انستیتو تحقیقات ارومیه، انستیتو تحقیقات توتون تیرتاش، و مرکز تحقیقات توتون شیراز، به تأسیس مزارع آزمایشی، فراهم‌کردن تسهیلات لازم برای کشاورزان، اصلاح طرز بسته‌بندی، و عرضۀ کالا و غیره اقدام کرده است و در حال حاضر بزرگ‌ترین گروه دخانیات خاورمیانه با عنوان ITC است. هم‌اکنون مناطق عمده‌ای از استان گیلان، مازندران، گرگان، و آذربایجان زیر کشت توتون، اصفهان، خراسان، فارس، بوشهر، کاشان، شاهرود و ... زیر کشت تنباکو، و کردستان و آذربایجان غربی زیر کشت توتون چپق قرار دارد. ایران به‌سبب شرایط اقلیمی همواره یکی از از مناطق مستعد برای کشت انواع توتون بوده است. تنباکوی اصیل ایرانی شهرت جهانی دارد. توتون‌های مرغوب کشت شده در ایران مشتمل‌اند بر انواع توتون‌های نوع شرقی نظیر باسما، تیکلاک، توتون‌های نیمه‌شرقی نظیر ترابوزان و توتون‌های نوع غربی نظیر ویرجینا و بارلی که به کشورهای مختلف دنیا صادر می‌شود.