دساتیر
دَساتیر
فرقه‌ای ساختگی در هندوستان دورۀ مغولان کبیر (تیموریان هند)، معاصر با سلسلۀ صفویه و نیز نام کتابی مجعول از آذرکیوان. این فرقه را آذرکیوان بنیاد نهاد که ترکیبی از اسلام، زردشتی‌گری، هندوییسم و مسیحیت بود. از این فرقه آثار زیادی در دست است که از آن میان دساتیر یا دساتیر آسمانی، جام کیخسرو، شارستان، شت مهاباد، شت جی فرام و زردشت افشار معروف‌اند. این کتاب‌ها به زبانی ساختگی نوشته شده و ترجمۀ فارسی آن‌ها به شخصی به نام ساسان پنجم منسوب است. پیروان این فرقه به حکمت اشراق شیخ شهاب‌الدین سهروردی توجهی خاص داشتند. آنان از نخستین گروه‌های فکری بودند که برای گسترش زبان پارسی تلاش کردند، اما از آن‌جا که هنوز دانش زبان‌شناسی و ریشه‌شناسی لغات پدید نیامده بود و ایشان با زبان‌های ایران باستان بیگانه بودند، به جعل واژه‌ها پرداختند و آن‌ها را پارسی معرفی کردند. محمدحسین بن خلف تبریزی صاحب برهان قاطع به جمع‌آوری و معرفی کلمات دساتیری در فرهنگ خود پرداخت. اما با این حال، شماری از آن واژگان وارد زبان فارسی امروز شده است. فرقۀ دساتیر از مذاهب و باورهایی پیش از اسلام و زردشت جعل می‌کردند تا قدمت و دیرینگی مذهب و فلسفه را در ایران باستان نشان دهند. آبادیان نام نخستین پیامبر پارسیان در کتاب جعلی دساتیر است، که این کتاب را هم منسوب به او می‌دانند. گویا آبادیان نام فرقه‌ای خاص و نیز نام سرکردۀ متأخر آن بوده است. پیروان این فرقه با جعل آرای گوناگون، به فریفتن و جلب مردم می‌پرداختند. از دیگر پیامبران دروغین ایشان آذرهوشنگ یا مهاباد بود. جام کیخسرو تألیف خداجوی بن نامدار (۱۰۴۰ق) از مهم‌ترین کتب دساتیری در شرح مکاشفات آذرکیوان است. علی‌اکبر دهخدا در مقالۀ مبسوطی در مقدمۀ لغت‌نامه، اشتباهات دساتیر را بررسی و آشکار کرده است. این اثر در هند در ۱۸۱۸، به خط فارسی و به همت ملافیروز چاپ شد.