دوزندگی سنتی
دوزندگی سنّتی
از فنون و هنرهای سنتی ایران. شیوه‌های کار این هنر صناعی باتوجه به ویژگی‌های اقلیمی و جغرافیایی هر محل متفاوت است. در دوخت پوشاک سنتی، مانند شلیته، تنبان، دامن، پیراهن، قبا و پوستین همواره طراحی مناسب و راحت مد نظر بوده است. ایرانیان این پوشش‌ها را با کم‌ترین وسایل می‌دوختند، اما تزیینات و رودوزی‌های روی لباس و پارچه‌ها کار دوزندگی را به اثر هنری نزدیک کرده است. امروز دوختن لباس با چرخ خیاطی و در کارگاه‌های تولید انبوه صورت می‌گیرد، ولی رودوزی‌های سنتی، برای تزیین پارچه در اغلب نواحی ایران هنوز متداول است. رودوزی‌های سنتی به شیوه‌های زیر صورت می‌گیرد: شیوۀ اول رودوزی با نخ‌های رنگی یا فلزی مانند قلاب‌دوزی، سوزن‌دوزی، نقش‌دوزی، ابریشم‌دوزی و برودری‌دوزی. شیوۀ دوم بیرون‌کشیدن تار و پود قسمتی از پارچه و پرکردن جای آن با سوزن است به‌‌طوری که نقشی از آن پدید آید. همچون چشمه‌دوزی، سکمه‌دوزی و شبکه‌دوزی. شیوۀ سوم توپُردوزی سطح پارچه با بخیه‌های الوان؛ مقصود از توپردوزی، پرکردن قسمت‌های خالی پارچه از نخ‌های کوتاه و بلند است، مانند بخارادوزی، پته‌دوزی و سوزن‌دوزی بلوچ که با این شیوه صورت می‌گیرد. شیوۀ چهارم دوختن ملیله، پولک، گلابتون، مروارید، منجوق، سکه، سنگ، یراق یا به پارچه یا تکه‌ای از جنس خود پارچه به آن. امروز، رودوزی‌های سنتی در اغلب شهرها و روستاهای ایران متداول است ولی از میان همه آن‌ها، پَته‌دوزی کرمان، سوزن‌دوزی‌های بلوچ و اصفهان، قلاب‌دوزی‌های رشت و اصفهان، سکه‌دوزی بلوچ، خامه‌دوزی زابل، گلابتون‌دوزی بندر لنگه، سوزن‌دوزی ممقان تبریز، ستاره یا خوس‌دوزی هرمزگان و پولک‌دوزی مهاباد شهرت بیشتری دارند. از روش‌های دیگر دوزندگی سنتی، تکه‌دوزی است که عبارت است از دوختن تکه‌های مختلف پارچه در یک یا چند اندازه با رنگ‌های گوناگون، کنار هم. در این نوع دوخت، رنگ و جنس پارچه متفاوت است؛ در این صورت هرچقدر جنس و ترکیب رنگ‌ها و پارچه‌ها باهم تناسب داشته باشد، هم‌خوانی بیشتری نیز به‌‌وجود خواهد آمد و دوزندگی جنبه هنری به‌‌خود خواهد گرفت. تکه‌دوزی را چهل‌تکه‌دوزی، خاتمی‌دوزی و آجیده‌کاری هم می‌گویند و در رویۀ نازبالش، کوسن مبل، و رویه رختخواب به‌کار می‌رود. در ایران به برودری‌دوزی، «دندان موشی» می‌گویند، ولی اصل آن انگلیسی است که در این روش جوف و سوراخ‌هایی با الگوهای خاص بریده و روی پارچه با نخ دولا می‌دوزند. معمولاً از برودری‌دوزی برای تزیین پیراهن، زیرپوش و دامن استفاده می‌کنند.