دگراندیش
دِگَراندیش (dissident)
در دولت‌های تک‌حزبی، شخصی ناهم‌رأی با خط فکری رسمی. دگراندیشان را به تبعید، زندان، اردوگاه‌های کار، و مؤسسات روان‌درمانی فرستاده‌اند یا از کار محروم کرده‌اند. در اتحاد شوروی سابق شمار دگراندیشان زندانی از بیش از ۶۰۰ تن در ۱۹۸۶ به کمتر از ۱۰۰ تن در ۱۹۹۰ کاهش یافت که اکثر آنان نیز از ملی‌گرایان قومی بودند. در چین، پس از قتل‌عام میدان تیانانمن[۱] در ۱۹۸۹، تعداد زندانیان دگراندیش فزونی گرفت. وانگ دان[۲]، معروف‌ترین فعال هوادار مردم سالاری، در ۱۹۹۶ بنا بر گفته‌ها به جرم دسیسه‌چینی برای براندازی حکومت به یازده سال زندان محکوم شد اما در آوریل ۱۹۹۸ به دلایل پزشکی آزاد شد و اجازه یافت به ایالات متحده سفر کند. در اتحاد شوروی سابق، پیش از به اجرا درآمدن گلاسنوست[۳] (سیاست فضای باز)، دگراندیشان از این گروه‌ها تشکیل می‌شدند: کمونیست‌هایی که هوادار روشی مردم سالارانه‌تر و انسانی‌تر بودند؛ گروندگان به آیین‌های دینی؛ یهودیان خواستار مهاجرت؛ و حامیان جنبش‌های جدایی‌طلب قومی یا ملی در داخل اتحاد جماهیر شوروی (ازجمله ارامنه، لیتوانیایی‌ها، اوکراینی‌ها، و تاتارها). اینان عقاید خود را در سامیزدات[۴] (نوشته‌هایی که مخفیانه توزیع می‌شدند و گاه نیز در خارج انتشار می‌یافتند) بازگو می‌کردند. در اواخر دهۀ ۱۹۸۰، میخائیل گورباچف[۵] با ازمیان برداشتن سانسور، تا حدودی کثرت‌گرایی سیاسی را مجاز شمرد و دربارۀ مؤمنان به مذاهب نیز تساهل پیشه کرد. در فاصلۀ ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۰، تقریباً به ۱۰۰هزار یهودی اجازۀ مهاجرات داده شد. برخی از دگراندیشانی که پیش‌تر تحت تعقیب و آزار قرار گرفته بودند و سرشناس‌ترین آ‌ن‌ها آندری ساخاروف[۶]، فیزیک‌دان روسی، بود، به پشتیبانی از برنامۀ اصلاحات تازه برخاستند.