راه آهن سراسری ایران
راه‌آهن سراسری ایران
نخستین‌بار در نامۀ ناپلئون سوم امپراتور فرانسه به ناصرالدین شاه و پس از بازگشت فرخ‌خان امین‌الملک از سفارت فرانسه، سخن از راه‌آهن رفته و در ۱۲۷۳ وارد مرحلۀ عمل شد، اما به دلایل سیاسی در ۱۸۷۳/۱۲۹۰ق رسماً لغو شد. در ۱۸۷۴/۱۲۹۱ق بارون فون فالکن هاگن، افسر عالی‌رتبۀ روسی برای گرفتن امتیاز خط‌آهن جلفا و تبریز اقدام کرد. اما درخلال مذاکرات آشکار شد که وی امتیاز را برای دولت روس علیه دولت عثمانی تقاضا کرده و در نتیجه مذاکرات به سرانجام نرسید. در ۱۸۷۸/۱۲۹۶ق موسیو آلئون فرانسوی امتیاز خط آهن رشت‌ـ‌تهران را گرفت، ولی چون دولت ایران نتوانست هفت درصد سود سرمایه را پرداخت یا تضمین نماید، این امتیاز هم به مرحلۀ عمل نرسید. یکی دو سال بعد نیز مستر وینستون، وزیر مختار امریکا موفق شد امتیاز راه‌آهن بالابلندی را از دولت ایران بگیرد، اما این امتیاز هم به‌جایی نرسید همان‌طور که انگلیسی‌ها درصدد بودند امتیاز راه‌آهن کارون تا تهران را بگیرند، اما به نتیجه نرسیدند. در ۱۸۸۲/۱۲۹۹ق فایبوس بواتال امتیاز خط راه آهن رشت به تهران را گرفت. این امتیاز خردخرد و به‌صورت خاصی گرفته شد؛ یعنی ابتدا امتیاز استخراج زغال‌سنگ فشند و سپس امتیاز خط‌آهن از فشند تا تهران را گرفت، دولت ایران شرط کرده بود تا باز شدن رودخانۀ ولگا برای تجارت عمومی (۱۳۰۲ق) می‌بایست خط آهن از تهران به رشت رسیده باشد و همچنین خط آهن فوق از تهران شروع شود. بوآتال با زحمت زیاد کار را آغاز کرد، اما روس‌ها مانع حمل مال‌التجارۀ اروپا از طریق قفقاز به ایران شدند و لوازم کار دیگر وارد ایران نشد، درنتیجه خط آهن بوآتال هم دچار وقفه شد. از میان طرح‌ها و امتیازات راه‌آهن در ایران، نخست راه‌آهن حضرت عبدالعظیم (ع) جامۀ عمل به خود پوشید. بوآتال برای ساخت این راه‌آهن اقدام کرد، ولی آن را به یک شرکت بلژیکی به‌نام شرکت سهامی بلژیکی راه‌آهن و تراموای در ایران فروخت. این شرکت راه‌آهن فوق را در ۱۳۰۵ق به حضرت عبدالعظیم (ع) رساند و افتتاح کرد. ۲۷ سال بعد راه آهن‌های جلفا‌ـ‌تبریز و صوفیان و شرفخانه احداث شدند. در زمان سلطنت رضاشاه ساختمان راه‌آهن سراسری ایران در ۲۳ مهر ۱۳۰۶ش آغاز و در شهریور ۱۳۱۷خاتمه یافت. در همین سال راه آهن تهران‌ـ‌مشهد و تهران‌ـ‌تبریز در دست احداث قرار گرفت، اما به‌سبب جنگ با وقفه روبه‌رو شد و سرانجام در ۱۳۳۵ راه آهن تهران‌ـ‌مشهد و در اسفند ۱۳۳۶ راه آهن تهران‌ـ‌تبریز خاتمه یافت. طول خطوط راه‌آهن ایران در این سال ۴۶۰۰ کیلومتر بود. تعداد تونل‌های راه‌آهن سراسری از تهران به شمال ۹۹ تونل و طولانی‌ترین آن‌ها تونل گدوک، از تهران به جنوب ۱۳۱ تونل و طویلترین آن‌ها تونل شاهی، در مسیر شمال غرب ۴۶ تونل و طویلترین آن‌ها تونل ضحاک است. ورسک طولانی‌ترین پل در خطوط سراسری تهران‌ـ‌شمال و پل فلزی کارون در خطوط سراسری تهران‌ـ‌جنوب است. راه‌آهن ایران با برقی شدن خطوط آهن، احداث خط بافق‌ـ‌بندرعباس، رایانه‌ای شدن خدمات راه‌آهنی و نوسازی ایستگاه‌های خطوط آهن، از نظر کمی و کیفی دگرگون شده و کلاً خطوط آن به ۵,۴۸۴ کیلومتر رسیده است.