ربع رشیدی
رَبْعِ رَشیدی
(یا: مجموعۀ رشیدی) شهرکی علمی و دانشگاهی. در ۷۰۰ق به دستور خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی در شمال شرق باروی شهر تبریز در محلۀ باغمیشه در دامنۀ کوه سرخاب در محلی سرسبز و باصفا احداث شد. بقایای آن در حد فاصل خیابان‌های جباری و آیت‌الله فخرنیای شهر تبریز وجود دارد. این دانشگاه شامل چهاردانشکده در چهار طرف بود و شهرت آن به نام ربع رشیدی برگرفته از اربع (عدد ۴عربی) است. در این مجموعه مسجد زمستانه و تابستانه، بازار، کتابخانه، دارالشفا، خانقاه، دارالصنایع شامل کارگاه‌های کاغذسازی، رنگرزی و بافندگی، گرمابه، چند کاروان‌سرا، چند آسیاب، صدها مغازه و حجره و ۳۰هزار خانۀ مسکونی و دیگر بناهای شهری وجود داشت. در بیمارستان آن پزشکانی از کشورهایی چون هند، چین، مصر و شام، طبابت می‌کردند و در مدرسۀ آن فقها و محدثانی با ملیت‌های مختلف به تدریس و تحقیق اشتغال داشتند. کتابخانۀ غنی آن دارای ۱۰۰هزار جلد کتاب بود، و در باغ‌های آن گیاهان مختلف کشت و آزمایش می‌شد. این شهرک در دوران اوج حیات خود، مورد مراجعۀ مستقیم دانشمندان معروف جهان ازجمله پزشکان و محققان یونان، رم، مصر، چین و دیگرممالک آن روز آسیا و اروپا بود. پس از قتل رشیدالدین فضل‌الله در ۷۱۸ق، ربع رشیدی غارت و روبه ویرانی نهاد. در ۱۰۱۹ق، به دستور شاه عباس اول صفوی برای مقابله با تهاجم عثمانی‌ها قلعه‌ای با نام رشیدیه، با استفاده از مصالح ربع رشیدی، شنب غازان (مقبرۀ غازان‌خان)، مقبرةالشعرا، ارگ علی‌شاه و گورستان‌های تاریخی تبریز در ربع رشیدی احداث شد. چهار پایۀ موجود از برج قدیمی در محل ربع رشیدی، به قلعۀ رشیدیه تعلق دارند و نشانه‌های راه زیرزمینی یا نقب قلعه به میان شهر در پای برج‌ها به‌چشم می‌خورد. شاردن زمانی از این عمارت دیدن کرده که ویران و معروف به قلعۀ رشیدی بوده است. کاوش‌های باستا‌ن‌شناسی نشان می‌دهد که ربع رشیدی و نشانه‌هایش ۳متر پایین‌تر از سطح کنونی قرار دارد. در کاوش‌های اخیر بخش‌هایی از یک حمام متعلّق به دورۀ ایلخانی شامل رختکن، تون و حوضچه آب کشف شده است. این نخستین آثار ایلخانی است که در این منطقه کشف می‌شود. مقبرۀ خواجه رشید که از آن به‌عنوان جفت گنبد سلطانیه نام برده می‌شود، در ربع رشیدی وجود داشت و جسد خواجه در آن مدفون بود. وقف‌نامه این مجتمع همراه با شاهنامۀ بایسنقری در فهرست مستند سازمان یونسکو در ۱۳۸۶ش به ثبت رسیده است.