ردالعجز علی الصدر
رَدُّالعَجُز علی‌الصّدر
در اصطلاح ادبی صنعتی است که در آن معمولاً کلمۀ آخر بیت را در اول آن به همان صورت یا به‌صورت متجانس و مشابه بیاورند. مثل آوردن کلمۀ آدمی در آغاز و پایان بیت حافظ. «آدمی در عالم خاکی نمی‌آید به دست/عالمی دیگر بباید ساخت و ز نو آدمی». براساس آنچه که در علم عروض می‌آید در هر بیت رکن اول مصراع اول را صدر و رکن آخرش را عروض، رکن اول مصراع دوم را ابتدا و جزء آخرش را ضرب و عَجُز می‌گویند. بنابراین «ردّالعجز علی‌الصدر» تکرار کلمۀ آخر هر بیت (عجز) در آغاز همان بیت (صدر) است. در کتاب‌های بدیع چندین شکل از این صنعت ذکر شده که معمول‌ترین حالت همان‌طور که گفتیم آمدن کلمۀ آخر در ابتدای بیت است. ممکن است کلمۀ آخر بیت در انتهای مصراع اول یا ابتدای مصراع دوم یا حالت‌های دیگر قرار بگیرد. بسیاری از کتاب‌های بدیع مانند ترجمان البلاغۀ رادویانی، حدایق‌السحر رشید وطواط و ... شش مورد از این صنعت را برشمرده‌اند. شمس قیس رازی در المعجم فی معاییر اشعار العجم نام این صنعت را ردّ الصدر اِلی العجز دانسته است. وی با جابه‌جاکردن حرف «اِلی» به جای «عَلی» جای صدر و عجز را در نام این صنعت برعکس نموده است. قدیمی‌ترین کتاب بدیعی که در این باب سخن گفته کتاب البدیع ابن معتز است. ابن معتز این صنعت را «ردّالاَعجاز علی ما تقدّم‌ها» نامیده و البته این نام دقیق‌تر است، زیرا تنها در یک قسم از اقسام این صنعت عَجُز دقیقاً در صدر می‌آید: ضمناً ابن‌معتز این صنعت را سه قسم دانسته است: ۱. آوردن کلمۀ عجز در پایان مصراع اول؛ ۲. آوردن کلمۀ عجز در آغاز مصراع اول؛ ۳. آوردن کلمۀ عجز در بخشی از عبارت. تفاوت در محل قرارگرفتن در نوع سوم و این‌که معنای کلمه عیناً یکی باشد یا دو کلمۀ متجانس باشند و دیگر آن‌که عین کلمه تکرار شود یا مشتقات آن، سبب پدیدآمدن اقسام دیگری شده و تعداد اقسام این صنعت را شش قسم دانسته‌اند.