رسم الخط عثمانی
رَسم‌الخط عثمانی
(یا: رسم‌المصحف؛ خط قرآن) روش نگارش قرآن. در زمان عثمان برای کتابت قرآن انتخاب شد. دانشمندان این روش را «رسم‌المصحف» نامیدند و عده‌ای نیز از آن به رسم عثمان، یا رسم عثمانی یاد می‌کنند. اصل در نگارش، ضبط کلمه به همان صورت است که گفته می‌شود و صورت مکتوب کلمه باید بی‌هیچ کم و زیاد یا تغییر و تبدیلی مبیّن صورت ملفوظ آن باشد؛ اما در مصاحف عثمانی این اصل رعایت نشده است و حروف زیادی در آن یافت می‌شود که مخالف نحوۀ تلفظ است و از این‌جا است که آرا و عقاید مختلف دربارۀ خط قرآن شکل می‌گیرد. نوشتن قرآن به رسمی جز رسم عثمانی تحریم نشده است، امّا برخی دانشمندان از فرط دقت در حفظ کلام خدا و از نظر احترام به یاران پیامبر (ص) و برای پرهیز از هرگونه تصرفی، کتابت به این روش را، حتی در جزئیات آن الزامی شناخته‌اند. این روشِ نوشتن گرچه مشکلاتی در خواندن پیش می‌آورد، ولی همیشه مدافعانی سرسخت با دلایلی محکم از آن دفاع کرده‌اند. از ویژگی‌های رسم عثمانی وجود حرف‌ها‌یی است که نوشته می‌شود، ولی خوانده نمی‌شود، یا علامت‌هایی که نوشته می‌شود، ولی صدایی غیر از آنچه برای آن مشخص شده، می‌دهد و از دیگر ویژگی‌ها، صدا‌ها‌یی است که در سخن‌گفتن یا تلفظ وجود دارند، ولی در کتابت علامتی برای آن‌ها وجود ندارد. مثلاً «ان هذان لساحران» در مصحف عثمانی، به‌صورت بدون نقطه نوشته می‌شد. بسیاری از قرآ‌ن‌پژوهان معاصر معتقدند مشکلات رسم عثمانی به همزه و علامت‌های حروف سه‌گانه مد یا همان حرکت‌های بلند الف، واو، یاء مربوط است. در نهایت این رسم‌الخط بر بنیاد‌ها و اساس‌های معتدل زبان‌شناختی استوار است و لزومی ندارد که هر مثال یا پدیده‌ای که در رسم عثمانی آمده توجیه‌پذیر باشد. به‌سبب نقصی که در خط عربی وجود داشت، دانشمندان نیاز به اصلاح خط عربی را احساس کردند و این پیشرفت و تحول از طریق اضافه‌کردن علامات برای نشان‌دادن حرکات کوتاه و تشخیص حروف مشترک صورت گرفت. آثاری متعدد دربارۀ قواعد رسم‌الخط مصحف عثمانی تألیف شده است که از آن جمله‌اند: عنوان‌الدلیل فی رسوم خط‌التنزیل اثر علامۀ مراکشی؛ المقنع فی رسم‌القرآن اثر ابوعمرودانی؛ هجاءُ مصاحفِ‌الامصار اثر احمد بن عمار؛ البدیع فی هجاء المصاحف اثر ابن معاذ جهنی؛ رسم‌المصحف، تألیف غانم قدوری‌الحمد (استاد دانشگاه بغداد) که با نام رسم‌الخط مصحف به فارسی ترجمه شده است.