روابط خارجی
روابط خارجی
مناسبات یک کشور با کشورهای دیگر. ارتباطات کشورها با یکدیگر معمولاً از طریق نهادهای دیپلماتیک برقرار می‌شود. وزارت امور خارجۀ هر کشور مسئولیت ادارۀ روابط خارجی را برعهده دارد. روابط خارجی ممکن است در سطوح مختلف سیاسی قرار داشته باشد. بالاترین سطح روابط دیپلماتیک، سفارت خوانده می‌شود و سفیر هر کشور عالی‌ترین مقام دیپلماتیک نزد کشور پذیرنده است. شخص سفیر نمایندۀ رئیس کشور فرستنده، در کشور پذیرنده شمرده می‌شود. در صورت غیبت سفیر، به هر دلیل، ازجمله تنزل درجۀ روابط، عضو ارشد سفارت، بعد از سفیر با عنوان کاردار ریاست هیئت دیپلماتیک کشور خود را عهده‌دار می‌شود. کاردار ممکن است دایم یا موقت باشد. شمار اعضای هر سفارتخانه بسته به اهمیت روابط و محدودیت یا گستردگی آن متغیر است. در مواقع غیر عادی، مثلاً حالت جنگ، یا قطع رابطۀ سیاسی، معمولاً کشوری بی‌طرف حافظ منافع طرفین می‌شود. حتی در هنگام قطع روابط، کشورها دفتری به نام دفتر حفاظت منافع، با عضویت معدودی از کارکنان رسمی خود و در محل سفارت کشور حافظ منافع نگه می‌دارند. در هر سفارتخانه بخش‌های سیاسی، فرهنگی، تجاری، نظامی و کنسولی نیز وجود دارد و افرادی با گذرنامۀ سیاسی با عناوین رایزن، دبیر و وابسته به امور مربوط به حوزۀ خود رسیدگی می‌کنند. امور مربوط به صدور گذرنامه، روادید (ویزا) و احوال شخصیه در سفارتخانه به بخش امور کنسولی محول می‌شود و در شهرهایی غیر از پایتخت، بسته به میزان گستردگی فعالیت‌ها، سرکنسولگری، کنسولگری و یا کنسول‌یاری می‌تواند تأسیس شود. سفارتخانه‌ها و نمایندگی‌های کنسولی و اعضای سیاسی آن‌ها، که دارای گذرنامۀ دیپلماتیک باشند، از مصونیت برخوردارند و دولت پذیرنده حق بازداشت و تعرض به آن‌ها و محل کار یا زندگی آنان را ندارد. چنانچه دیپلماتی مرتکب عملی غیر قابل قبول از نظر دولت مقیم فیه شود، آن دولت می‌تواند او را «عنصر نامطلوب» اعلام و از کشور خود اخراج کند. تا قرن ۱۵م ارتباطات خارجی از طریق اعزام فرستاده‌ای که معمولاً از صاحب‌‌منصبان عالی‌مقام کشور خود بود، به دربارها و کشورهای بیگانه، صورت می‌پذیرفت و نهادی ویژه برای این کار وجود نداشت. از میانه‌های قرن ۱۶م تأسیس نمایندگی‌های سیاسی دائم در اروپا رواج گرفت. یکی از نخستین سفارت‌های دائمی، نمایندگی جمهوری ونیز در لندن بود (۱۴۹۶م). در ۱۸۱۵ سیستم درجه‌بندی و عناوین فرستادگان سیاسی نخستین‌بار در کنگرۀ وین ایجاد شد.
روابط خارجی ایران. روابط خارجی ایران، در قدیم، مانند بقیۀ کشورها با اعزام فرستادگان به خارج برقرار می‌شد. عناوین این فرستادگان در زمان‌های مختلف متفاوت بود: فرستاده، رسول، ایلچی، ایلچی کبیر، سفیرکبیر و سرانجام سفیر، علی‌الاطلاق، ازجملۀ این عناوین‌اند. از زمان اوزون حسن آق‌قویونلو روابط ایران با کشورهای اروپایی وارد مرحلۀ تازه‌ای شد و در دوران صفوی گسترش بسیار یافت. عهد قاجاریه شاهد مبادلات متعدد سفیران بین ایران و کشورهای مختلف بود. از اوایل قرن ۱۳ق، ۱۹م انتصاب سفرای دایمی و مقیم در دربار ایران مرسوم شد و در ۱۲۲۳ق (۱۸۰۹م) فتحعلی شاه قاجار میرزا رضا قلی‌خان نوایی را مأمور مراجعات نمایندگان خارجی کرد و بدین‌ترتیب هستۀ وزارت خارجۀ ایران پاگرفت. در ۱۲۳۶ق (۱۸۲۱م) دستور تأسیس وزارت امور خارجه صادر و میرزا عبدالوهاب خان نشاط، شاعر معروف، به سمت اولین وزیر خارجۀ ایران تعیین شد. در دوران امیرکبیر وزارت امور خارجه تشکیلات نسبتاً منظمی پیدا کرد و در سال ۱۲۶۷ق (۱۸۵۱م) نخستین سفارتخانه‌های دایمی ایران در استانبول، سن‌پترزبورگ و لندن تأسیس شد. در ۱۲۷۴ق (۱۸۵۸م) وزارت امور خارجه را دستگاهی مستقل از دربار و صدارت عظما اعلام کرد. در ۱۲۹۸ق (۱۸۸۱م) اولین نظامنامۀ وزارت خارجه به توشیح ناصرالدین شاه رسید و ادارات متعدد برای رسیدگی به امور مختلف سیاسی و کنسولی و اداری به‌وجود آمد. شورای روابط خارجی در ۱۳۸۵ برای تقویت دستگاه دیپلماسی کشور، به ریاست کمال خرازی، وزیر سابق امور خارجه و عضویت چند شخصیت سیاسی و علمی دیگر تشکیل شد. وظیفۀ این شورا مطالعه در روابط ایران با کشورهای خارجی و ارائۀ توصیه و پیشنهاد برای اتخاذ بهترین روش‌ها در سیاست خارجی کشور است، امّا وظیفۀ اجرایی ندارد.