ریه
ریه (lung)
(یا: شش) در پستانداران[۱]، حفره بزرگی از بدن برای تبادل گاز[۲]. در بیشتر مهره‌داران[۳] چهارپا[۴]، یک‌جفت شش قفسه سینه[۵] را اشغال می‌کنند. شش‌ها در اصل چین‌خوردگی سطح بدن، به‌شکل ورقه‌ای نازک و مرطوب، از غشایی[۶] متشکل از یک لایۀ یاختۀ منفردند. این لایه چین‌خورده است تا فضای کمتری را اشغال کند و سطح بیشتری برای دریافت اکسیژن و دفع دی‌اکسیدکربن[۷] داشته باشد. چین‌خوردگی‌ها کیسه‌های کوچکی با نام کیسه‌های هوایی[۸] ایجاد می‌کنند. در دیواره‌های خارجیِ این کیسه‌ها تعداد فراوانی مویرگ[۹]های خونی برای انتقال محصولات ناشی از تبادل گاز قرار دارند. بافت ششی[۱۰] از تعداد فراوانی کیسه‌های هوایی و رگ‌های خونی تشکیل شده و بسیار سبک و اسفنجی است. عمل آن قراردادن هوای دم در تماس نزدیک با رگ‌های خونی به‌منظور بهینه‌سازی فرآیند تبادل گازی است. بازده شش‌ها با حرکات تنفسی[۱۱]، نازکی، رطوبت سطح، و فراهم بودن دایم جریان خون افزایش می‌یابد. شش‌ها براثر حرکات تنفسی (تهویه[۱۲]) پر و خالی می‌شوند. حرکات تنفسی براثر حرکت عضلات بین دنده‌ای و عضلات دیافراگم[۱۳] ایجاد می‌شوند. هوا ابتدا به دهان وارد، و سپس در طول لوله‌های باریک‌تری، ازجمله نای[۱۴]، نایژه‌ها[۱۵]، و نایژک‌های کوچک[۱۶]، جریان می‌یابد. سرانجام هوا از طریق فرآیند انتشار[۱۷] به کیسه‌های هوایی وارد می‌شود و تبادل با خون صورت می‌گیرد. گردوغبار هوا معمولاً در مخاط[۱۸] پوشانندۀ لوله‌هایی که به شش‌ها منتهی می‌شوند، به دام می‌افتند. یاخته‌های پوشانندۀ لوله‌ها (یاخته‌های پوششی[۱۹]) یاخته‌هایی اختصاصی‌اند و ساختارهایی مومانند با نام مژک[۲۰] دارند که گردوغبار به‌دام‌افتاده را به دهان هدایت می‌کنند تا بلعیده شوند. مقداری گردوغبار ممکن است به شش‌ها برسد که در این صورت گلبول‌های سفید[۲۱] آن را ازبین می‌برند. در صورتی‌که گردوغبار ازبین نرود، امکان دارد شش‌ها تخریب شوند. بسیاری از معدن‌چیان از آسیب شش‌ها، ناشی از غبار زغال‌سنگ، رنج می‌برند. دیگر غبارهای صنعتی نیز خطرهای مشابهی در پی دارند. بیماری‌های اصلی شش‌ها در انسان عبارت‌اند از سل[۲۲]، ذات‌الریه[۲۳]، برونشیت[۲۴]، آمفیزم[۲۵]، و سرطان[۲۶]. برونشیت تورم راه‌های هوایی است که منجر به باریک‌شدن بیش از حد آن‌ها می‌شود و شخص قادر به تنفس کامل نیست. آمفیزم تخریب دایم دیوارۀ کیسه‌های هوایی است و منجر به کاهش سطح تبادل گاز می‌شود. این حالت منجربه مشکلات تنفسی نیز می‌شود. استعمال دخانیات متداول‌ترین علت برونشیت و آمفیزم است.
نای و جابه‌جایی هوا. شش را به‌صورت کیسه‌ای ارتجاعی و دارای اتاقک‌های فراوان درنظر می‌گیرند که درون قفسۀ سینۀ[۲۷] فاقد هوا قرار گرفته و ارتباط آن با خارج فقط از طریق نای است. فشار هوای جوّ، از طریق نای، شش را آن‌چنان کشیده و باز نگاه می‌دارد که دو لایۀ جَنب[۲۸] همواره در حالت مناسب‌اند و با قلب[۲۹] و رگ‌های خونی بزرگ قفسه سینه را کاملاً پر می‌کنند. هوا به داخل نایژه‌ها، که ساختاری مشابه با نای دارند، وارد می‌شود و از طول آن‌ها عبور می‌کند. سپس، هوا در انشعابات متفاوتی ازجمله نایژه‌ها، نایژک‌ها، و لوله‌های نایژه‌ای (نایژک انتهایی)[۳۰] جریان می‌یابد. این انشعابات به جهات متفاوتی کشیده شده‌اند، ولی هرگز باهم ارتباط یا اتصال ندارند و جدا از هم پایان می‌یابند.
کیسه‌های هوایی. پس از انشعابات معیّن، در جایی که قطر دیوارۀ لولۀ نایژه‌ای (نایژک انتهایی) به حدود یک میلی‌متر می‌رسد، این دیواره به کیسه‌های کور و فنجان‌مانندی با نام کیسه‌های هوایی ختم می‌شود. دیوارۀ این کیسه‌ها دارای غشای نازکی از بافت ارتجاعی[۳۱] و فضادار[۳۲] است که با یاخته‌هایی نازک، شفاف، و مسطح پوشیده شده است. قطر این یاخته‌ها حدود ۳.۶ میلی‌متر است و گمان می‌رود که تعداد آن‌ها به ۷۰۰میلیون می‌رسد. این یاخته‌ها سطح بسیار بزرگی را در معرض هوا قرار می‌دهند. از طریق این یاخته‌ها اکسیژن تازه به رگ‌ها وارد و دی‌اکسیدکربن از آن‌ها خارج می‌شود. بین کیسه‌های هوایی مجاور لایه‌ای از مویرگ‌هایی با دیواره نازک قرار دارد. این رگ‌ها ابتدا به‌سمت کیسه هوایی و سپس به‌سمت دیگر تیغۀ[۳۳] بین کیسه‌های هوایی می‌چرخند. کیسه‌های هوایی را مایعی، که مانند شوینده عمل می‌کند، مرطوب نگه می‌دارد. این مایع مانع روی هم افتادن یا چسبیدن کیسه‌های هوایی به‌هم می‌شود. نوزادانی که زودتر از موعد مقرر به‌دنیا می‌آیند، ممکن است نتوانند این ماده را ترشح کنند. این امر منجر به عدم توانایی پرکردن شش‌ها می‌شود و درنتیجه، لازم است این نوزادان در دستگاه تنفس مصنوعی قرار گیرند.
- ↑ mammals
- ↑ gas exchange
- ↑ vertebrate
- ↑ tetrapod
- ↑ thorax
- ↑ membrane
- ↑ carbon dioxide
- ↑ alveoli
- ↑ capillaries
- ↑ lung tissue
- ↑ breathing movements
- ↑ ventilation
- ↑ diaphragm
- ↑ trachea
- ↑ bronchi
- ↑ tiny broncheoles
- ↑ diffusion
- ↑ mucus
- ↑ epithelial cell
- ↑ cilia
- ↑ white blood cells
- ↑ tuberculosis
- ↑ pneumonia
- ↑ bronchitis
- ↑ emphysema
- ↑ cancer
- ↑ thorax
- ↑ pleural layer
- ↑ heart
- ↑ bronchial tubes
- ↑ elastic tissue
- ↑ areolar tissue
- ↑ septa