زاب کبیر
زابِ کبیر
(یا: زاب بزرگ؛ زاب اعلی؛ با نام باستانی لوکوس[۱]) رودی در جنوب شرقی ترکیۀ آسیایی و شمال عراق، به‌طول ۴۲۰ کیلومتر. ریزابۀ چپ رود دجله[۲] است. زاب کبیر از کوه‌های زاگرس، در کردستان، سرچشمه می‌گیرد و به‌سمت جنوب و جنوب غربی جریان می‌یابد و در ۴۵کیلومتری جنوب موصل به رود دجله می‌ریزد. این رود از لحاظ تاریخی بسیار مهم است. نام آن چندین بار در جنگ‌های موریس[۳] (ح ۵۳۹ـ۶۰۲م) و هراکلیوس[۴] (۵۷۵ـ۶۴۱م) با ایرانیان آمده است. مروان بن محمد (ح ۷۲ـ۱۳۲ق) در نزدیکی این رود از عبدالله بن علی، سردار عباسی، شکست خورد (۱۳۲ق) و درپی آن حکومت امویان به‌پایان رسید. به‌منظور بهره‌برداری از آب این رود و تولید نیروی برقابی سد باخما[۵] بر روی آن احداث شده است.