زاهد
زاهد (hermit)
کسی که بی‌رغبتی به لذات دنیوی در پیش گرفته و ساده زیستی را برمی‌گزیند؛ در برخی فرهنگ‌های دینی ازجمله مسیحیت کسی که به‌دلایل مذهبی در انزوا زندگی می‌کند و معمولاً ریاضت پیش می‌گیرد. نهضت رهبانیت (تارک دنیایی) در مسیحیت برای گردهم‌آوردن زاهدانی مرتاض که در بیابان‌های مصر و خاورمیانه زندگی می‌کردند، پدید آمد. شمار زاهدان مسیحی ابتدا در اواخر قرن ۳م در مصر و سرزمین‌های مجاورش بسیار فزونی گرفت. محبوبیت زندگی در زهد به‌ویژه در دورۀ فروپاشی امپراتوری روم به‌سرعت افزایش یافت. زاهدان شیوۀ زندگی یکسانی نداشتند؛ برخی در انزوا می‌زیستند و گروهی در قالب جمع‌هایی نسبتاً متشکل که گاهی هسته‌های دیرها یا فرقه‌های مذهبی جدید را تشکیل می‌دادند. زاهدان اغلب در ریاضت به راه افراط می‌رفتند، همچون «ستونیان» که برفراز ستون‌ها زندگی می‌کردند. کلیسای ارتُدوکس سنت بی‌انقطاعی از زهدورزی دارد که در غرب بعد از جنبش ضد‌اصلاح دینی تقریباً به‌طور کامل ازبین رفت، اما ارزش زندگی زاهدانه دوباره در ربع آخر قرن ۲۰ از نو تحکیم یافت. اگرچه واژۀ «زاهد» را بیشتر در مورد مسیحیان به‌کار می‌بردند، زندگی در انزوا به‌دلایل مذهبی در ادیان دیگر نیز متداول است. در ادیان هندو و بودا گوشه‌نشینی برای مراقبه یکی از مراتب حیات دینی است، ولی در یهودیت و اسلام بیشتر بر حیات دینی در قالب جماعت تأکید می‌شود و زهد انزواطلبانه تشویق نمی‌شود. نخستین زاهدان مسلمان از دوران پیامبر اسلام (ص) مطرح شده‌اند و جمعی از صحابه و پس از آن‌ها تابعین در قرون ۱ و ۲ق با عناوین زاهد و عابد و ناسک شناخته شده‌اند. بیشتر پیشوایان زاهدان را در اسلام شیعیان تشکیل می‌داده‌اند، در واقع زهد از این گروه آغاز شد و به مرحلۀ تصوف رسید. امام علی (ع) از نخستین زاهدان است. روش زاهد در اسلام با رهبانیت تفاوت دارد، زیرا زاهد اگرچه به لذت‌های دنیا توجهی ندارد، اما خود را در بطن روابط اجتماعی قرار می‌دهد و نسبت به شرایط سیاسی و اجتماعی بی‌تفاوت نیست. از این‌رو، تارک دنیایی در اسلام پذیرفته نیست. در روایت مشهوری از پیامبر اسلام (ص) آمده‌است که رهبانیت امت من جهاد در راه خداست. کسانی چون ابوذر، مقداد، و سلمان را جزو نخستین زاهدان اسلام می‌دانند. زاهدان را به سه طبقه تقسیم کرده‌اند: نخست مبتدیان، که زاهد شوند تا از عقاب آخرت ایمن گردند و این زهد خائفان است. مرتبۀ دوم آن است که فرد برای رسیدن به ثواب آخرت و نعمت‌های گوناگون بهشت زاهد شود و این زهد راجیان (امیدواران) است. مرتبۀ سوم آن است که زهد آنان نه از خوف دوزخ باشد و نه از امید به بهشت، بلکه فقط برای دوستی خدا باشد و این زهد کاملان است.