زباله هسته ای
زُبالۀ هسته‌ای (nuclear waste)
فرآورده‌های جانبی پرتوزا[۱] و سمیِ[۲] صنایع تولید انرژی هسته‌ای[۳] و تسلیحات اتمی[۴]. عمر فعال زبالۀ هسته‌ای ممکن است حدود چندهزار سال باشد. زبالۀ رآکتورها به سه دسته تقسیم می‌شوند: سوخت مصرف‌شدۀ در سطح بالا[۵] یا پسمانده‌ای که بعد از تخلیۀ سوخت هسته‌ای از رآکتور و بازفرآوری آن باقی می‌ماند، سوخت متوسط[۶] که ممکن است عمری طولانی داشته باشد، و زبالۀ سطح پایین[۷] اما حجیم حاصل از رآکتورها که فقط پرتوزایی کوتاه‌مدت دارد. دفع این زباله‌ها از طریق دفن در زمین یا دریا مشکلات ایمنی، زیست‌محیطی، و امنیتی در پی دارد. مسائل زباله‌های هسته‌ای کانون بحث و مناقشه است و آیندۀ تولید برق با نیروگاه‌های هسته‌ای را تهدید می‌کند. در پی توافق اعضای کنوانسیون تخلیۀ لندن در زمینۀ تعلیق موقت، تخلیۀ زباله‌های هسته‌ای در دریا از ۱۹۸۳ رسماً متوقف شد. این کنوانسیون یکی از نهادهای وابسته به سازمان ملل است که بر دفع زبالۀ هسته‌ای در دریا نظارت دارد. اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی مخفیانه به تخلیۀ زبالۀ هسته‌ای ادامه می‌داد و از ۱۹۶۴ تا ۱۹۸۶، هزاران تن زبالۀ هسته‌ای و سه رآکتور معیوب را به دریا ریخت. از ۱۹۵۳ تا ۱۹۵۹، اتحاد جماهیر شوروی و فدراسیون روسیه حدود ۱۲تریلیون بکرل[۸] مواد پرتوزا در دریا تخلیه کرده‌اند. روسیه امکاناتی برای فرآوری زبالۀ هسته‌ای ندارد و در ۱۹۹۳ اعلام کرد تا ۱۹۹۷ به تخلیۀ زبالۀ هسته‌ای در دریا و نقض کنوانسیون‌های بین‌المللی ادامه خواهد داد. بیست رآکتور هسته‌ای، متعلق به کشتی‌های شوروی در اقیانوس آرام و اقیانوس منجمد شمالی (۱۹۶۵ـ۱۹۹۳)، تخلیه شده است که بعضی نشتی نیز دارند. این وضعیت به‌خصوص در اطراف شبه‌جزیرۀ کولا[۹] مشاهده می‌شود. مناطق تخم‌ریزی ماهی‌ها در آب‌های اطراف نروژ در نتیجۀ نشت پلوتونیوم[۱۰] کلاهک‌های هسته‌ای شوروی در معرض تهدیدند. عمر فعال زبالۀ معدن اورانیوم[۱۱] یا کارخانۀ تغلیظ حدود چند هزار سال است و سوخت مصرف‌شده تا دَه‌ها هزار سال خطرناک است. این نوع زباله‌ها در مناطق گوناگون دریایی دور ریخته شده‌اند، اما تضمینی برای ایمنی این نوع دفع، حتی برای زباله‌هایی با فعالیت کم در‌دست نیست. پیشنهاد شده است زباله‌های با فعالیت بالا در معادن قدیمی، سازندهای گرانیتی، و مخازن ویژه دور ریخته شوند. نویدبخش‌ترین روش پیشنهادی دفن آن‌ها در استوانه‌هایی از شیشۀ صلب است که در ظرف‌هایی از جنس آلیاژ تیتانیوم ـ کبالت قرار می‌گیرند و به سیاره‌های مرده فرستاده می‌شوند. در زیر دریا، این ظرف‌ها پس از هزار سال دچار خوردگی می‌شوند و استوانه‌های شیشه‌ای نیز هزار سال بعد تجزیه می‌شوند. هر سال حدود یک‌سوم سوخت رآکتورهای هسته‌ای مصرف می‌شود. سوخت مصرف‌شده را به واحد بازفرآوری[۱۲] منتقل می‌کنند تا فرآورده‌های زبالۀ پرتوزا را به‌روش شیمیایی و طی فرآیندی خطرناک و پرهزینه از اورانیوم و پلوتونیوم جدا کنند. در این عملیات، حجم زبالۀ هسته‌ای حدود ۱۰۰ برابر افزایش می‌یابد.