زحل
زُحَل (Saturn)
(یا: کیوان) در اخترشناسی، دومین سیارۀ[۱] بزرگ منظومۀ خورشیدی[۲]، و ششمین سیاره از سمت خورشید. با حلقه‌هایی استوایی[۳] احاطه شده است که به‌راحتی با تلسکوپ مشاهده می‌شوند. با تلسکوپ اُخرایی‌رنگ به‌نظر می‌رسد. به‌علّت چرخش سریع و چگالی کم، قطر قطبی[۴] این سیاره ۱۲ هزار کیلومتر کمتر از قطر استوایی[۵] آن است. جرم آن ۹۵ برابر زمین، و میدان مغناطیسی[۶] آن هزار برابر قوی‌تر از میدان مغناطیسی زمین است. میانگین فاصلۀ آن از خورشید ۱.۴۲۷میلیارد کیلومتر است. قطر استوایی آن ۱۲۰ هزار کیلومتر؛ دورۀ تناوب چرخش آن ده ساعت و چهارده دقیقه در استوا و ده ساعت و ۴۰ دقیقه در عرض‌های بالاتر؛ و طول سال آن برابر ۲۹.۴۶ سال زمینی است.
جوّ. سطح مرئی آن شامل ابرهای مواج است که به احتمال از آمونیاک منجمد با دمای ۱۷۰- درجۀ سانتی‌گراد تشکیل شده است، ولی به اندازۀ ابرهای مشتری[۷] نظرگیر نیستند. کاوشگرهای فضایی وُیجر[۸] یک و دو بادهایی در جّو زحل یافتند که سرعت‌شان به ۱,۸۰۰ کیلومتر در ساعت می‌رسد.
سطح. تصور می‌شود زحل هستۀ کوچکی از سنگ و آهن داشته باشد که با لایه‌ای از یخ احاطه شده و لایۀ ضخیمی از هیدورژن مایع روی آن را پوشانده است.
قمرها. زحل ۳۰ قمر شناخته شده دارد که از شمار قمرهای هر سیارۀ دیگری بیشتر است. بزرگ‌ترین قمر آن، تیتان[۹]، جّوی چگال دارد. اپیمتئوس[۱۰]، یانوس[۱۱]، پاندورا[۱۲] و پرومتئوس[۱۳] از دیگر قمرهای زحل‌اند.
حلقه‌ها. حلقه‌هایی که از زمین دیده می‌شوند حدود ۱۴هزار کیلومتر از ابرهای فوقانی سیاره فاصله دارند و حدود ۷۶هزار کیلومتر گسترده شده‌اند. این حلقه‌ها از تکه‌های کوچک یخ و سنگ، با ابعاد متوسط یک متر، تشکیل شده‌اند و قطر لبه تا لبه‌شان به ۲۷۵هزار کیلومتر می‌رسد، امّا ضخامتشان فقط ۱۰۰ متر است. کاوشگرهای وُیجر نشان دادند که حلقه‌ها در واقع از نزدیک هم قرارگرفتن هزاران ریزحلقه[۱۴]، شبیه به شیارهای صفحۀ گرامافون، تشکیل شده‌اند. حلقه‌های زحل از منظر زمین به ظاهر به سه بخش اصلی تقسیم می‌شوند. حلقۀ A یا حلقۀ بیرونی با شکاف کاسینی[۱۵] به‌پهنای ۳هزار کیلومتر، که با نام کاشف آن جووانی کاسینی[۱۶] (۱۶۲۵ـ۱۷۱۲) اخترشناس ایتالیایی نامیده شده است، از درخشان‌ترین حلقه یا حلقۀ B جدا شده است. حلقۀ شفافِ C، که حلقۀ کرِپ[۱۷] نیز نامیده می‌شود، حلقۀ داخلی است. هر یک از زیرحلقه‌های هر حلقه از انبوه ذرات یخی، ازجمله گلوله‌های برفی، تشکیل شده‌اند که قطرشان از چند سانتی‌متر تا چند متر است. حلقۀ باریک و کم‌فروغ F بیرون از حلقۀ A قرار دارد و کاوشگرهای وُیجر تاب‌خوردگی آن را نشان داده‌اند. حلقه‌های زحل ممکن است باقی ماندۀ قمری متلاشی شده باشند، این احتمال نیز می‌رود که همواره به‌شکل فعلی بوده‌اند.