زنجیره غذایی
زنجیرۀ غذایی (food chain)
در بوم‌شناسی، زنجیره‌ای که روابط تغذیه‌ای بین موجودات زنده در یک اکوسیستم خاص را نشان می‌دهد. این زنجیره نشان می‌دهد که کدام موجودات می‌خورند و کدام‌یک به‌وسیلۀ موجودات دیگر خورده می‌شوند. هر موجود زنده‌ای برای تأمین غذای خود به پایین‌ترین عضو بعدی این زنجیره وابسته است. با بهره‌گرفتن از یک هرم اعداد[۱] می‌توان کاهش انرژی غذایی را در هر مرحلۀ زنجیرۀ غذایی نشان داد. هر موجود زنده در یک زنجیرۀ غذایی به زنجیره‌های غذایی دیگری هم می‌تواند متعلق باشد. اگر این رابطه را به‌صورت نموداری نشان دهیم، یک شبکۀ تغذیه[۲] به‌دست می‌آید. یکی از مهم‌ترین جنبه‌های غذا این است که برای موجود زنده انرژی تأمین می‌کند. از این‌رو زنجیرۀ غذا، منبع انرژی را برای هر موجود زنده نشان می‌دهد. جهت پیکان در هر زنجیرۀ غذا به‌سوی جریان انرژی است. این نمودار نشان می‌دهد که انرژی به شکل غذا از خودخوراک‌سازها[۳]، یا تولیدکنندگان، که اساساً گیاهان و موجودات ذره‌بینی فتوسنتزی‌اند، به یک رشته از دگرخوراک‌سازها، یا مصرف‌کنندگان، منتقل می‌شود. دگرخوراک‌سازها[۴] متشکل‌اند از علف‌خواران، که از تولیدکنندگان تغذیه می‌کنند؛ گوشت‌خواران که از علف‌خواران تغذیه می‌کنند؛ و تجزیه‌کنندگان[۵]، که پیکرهای مرده و فضولات تمامی چهار گروه یادشده (ازجمله خودشان) را تجزیه و آمادۀ بازیافت می‌کنند. زنجیره‌ای غذایی را تصور کنید که با علف آغاز می‌شود، سپس پروانه، آن‌گاه چرخ‌ریسک سرآبی[۶]، و پس از آن قرقی (باز گنجشک‌خوار[۷]) قرار می‌گیرد. این زنجیره، مانند اکثر زنجیره‌های دیگر، با یک گیاه سبز آغاز می‌شود. علت این امر آن است که گیاه، خوراک پرانرژی (کربوهیدرات) را با استفاده از انرژی نور خورشید از طریق «نورساخت» می‌سازد. گیاه را تولیدکننده می‌دانند، زیرا غذا تولید می‌کند. تمامی اعضای دیگر مصرف‌کننده‌اند، زیرا غذایی را مصرف می‌کنند که موجود زندۀ اولی ساخته است. عضو دوم، در این مورد پروانه، علف‌خوار است، زیرا از گیاهان تغذیه می‌کند. عضو سوم و اعضای بعدی گوشت‌خوارند. اما در واقع، موجودات زنده رژیم غذایی متنوعی دارند، و از انواع مختلف غذاها تغذیه می‌کنند، به‌طوری که زنجیرۀ غذا ساده‌کردن بیش از حدّ موضوع است. شبکۀ غذایی که پیچیده‌تر است، تنوع بیشتر روابط را نشان می‌دهد، اما در این‌جا باز تأکید می‌شود که انرژی از گیاهان به علف‌خواران و از آن‌ها به گوشت‌خواران منتقل می‌شود. متخصصان محیط زیست برای نشان‌دادن چگونگی گذار مواد سمّی و سایر اشکال آلودگی از یک جانور به جانور دیگر، و به‌خطرافتادن گونه‌های نادر، از تعبیر زنجیرۀ غذایی استفاده کرده‌اند. مثلاً، آفت‌کش دِدِت، که اکنون مصرف آن در بسیاری از کشورهای پیشرفته ممنوع است، در غلظت‌های مرگبار در پیکر جانورانِ رأس زنجیرۀ غذایی، مانند عقاب طلایی آکوئیلا کریسایتوس[۸] یافت شده است. در واپسین موجود زنده ممکن است مقدار این مادّه به سطحی برسد که به آن جانور آسیب رساند.