زندگی نامه خودنوشت
زندگی‌نامۀ خودنوشت (autobiography)
(یا: حَسْب حال) سرگذشت یا شرح احوال شخص به قلم خودش. آنچه این نوع نوشتار را از یادداشت‌های روزانه یا خاطرات متمایز می‌کند شکل داستانی به‌هم‌پیوستۀ آن و آنچه آن را از گزارش‌های شخصی جدا می‌کند نگاه‌گذاری آن به رویدادها و شخصیت‌های هم‌عصر نویسنده است. قدیمی‌ترین زندگی‌نامۀ خودنوشت مشهور به انگلیسی کتابِ مارجری کِمپ (ح ۱۴۳۲ـ۱۴۳۶م) است. زندگی‌نامه‌های خودنوشت مشتمل‌اند بر اعتراف‌نامه[۱]ها، که هدفشان توصیف صادقانۀ ضعف اخلاقی و زندگی روحی و معنوی فرد است؛ نمونه‌های تأثیرگذار آن‌ها عبارت‌اند از اعترافات اوگوستین قدیس (اوایل قرن۵م) و اعترافات ژان ژاک روسو، فیلسوف و نویسندۀ فرانسوی (۱۷۸۱)؛ کتاب نبرد من، نوشتۀ آدولف هیتلر، دیکتاتور آلمانی، در دهۀ ۱۹۲۰، که با هدف طرح مسئله یا دیدگاه موردنظر نویسنده نوشته می‌شود؛ زندگی‌نامۀ خودنوشت جان استوارت میل[۲] (۱۸۷۳)، فیلسوف انگلیسی؛ و سرانجام خاطرات نظامی و سیاسی[۳]، که هدف آن کمک به تاریخ‌نویسی است. در زبان فارسی، اگر بتوان با تسامیح نوشتن یادداشت‌های روزانه را نیز نوعی زندگی‌نامۀ خودنوشت دانست، باید از آثاری چون تذکرۀ شاه طهماسب اول صفوی در قرن ۱۰ق و تزوک جهانگیری نوشتۀ جهانگیر گورکانی یا شرح حال عباس میرزا ملک آرا نیز نام برد. اما نوشتن زندگی‌نامۀ خودنوشت فارسی، به مفهومی جدا از نوشتن یادداشت‌های روزانه، در قرن اخیر به یکی از شایع‌ترین صورت‌های نوشتاری بدل شد. انگیزۀ نخستین نویسندگان زندگی‌نامه‌های خودنوشت، شرح زندگی‌نامۀ سیاسی‌شان بوده است. این آثار بخشی از میراث تاریخ‌نویسی معاصر نیز به‌شمار می‌روند. ازجملۀ این آثار می‌توان به خاطرات و اسناد علی‌خان ظهیرالدوله، خاطرات سیاسی میرزا علی‌خان امین‌الدوله، شرح زندگانی من عبدالله مستوفی، و زندگانی من احمد کسرایی اشاره کرد. برخی نویسندگان و ادبا نیز زندگی‌نامه یا بخشی از زندگی‌نامۀ خود را نوشته‌اند، از آن شمار: از هر دری ... نوشتۀ م. ا. به‌آذین، شرح احوالات نوشتۀ جلال آل احمد، خاطرات یک مترجم نوشتۀ محمد قاضی و درها و دیوار بزرگ چین نوشتۀ احمد شاملو.