زیاریان
زیاریان (حک: ۳۱۶ـ ۴۴۱/۴۳۵ق)
(یا: آل زیار) از سلسله‌های ایرانی پس از اسلام که قلمرو حکومتی ایشان گاهی شامل اصفهان و همدان، دینور، ری و دامغان و گیلان و طبرستان و گرگان (جرجان) و گاهی فقط شامل قسمتی از این ولایات و زمانی فقط محدود به خود جرجان بوده است. مؤسس این سلسله، مرداویج بن زیار بود که نسب خود را به پادشاهان قدیم ایران می‌رساند. مرداویج به‌ظاهر تحت فرمان خلیفه عباسی بود و برادرش، قابوس وشمگیر (۳۶۶ـ۴۰۳ق)، از سامانیان اطاعت می‌کرد. مرداویج خیالات بلند و دعاوی غریب داشت و درصدد بود بغداد را فتح و دولت عباسی را منقرض نماید و ایوان مدائن را عمارت کند و تاج قدیم ایران را بر سر نهد، اما خیالاتش عملی نشد و جانشینانش از خلیفه و حتی از سامانیان و آل بویه فرمانبرداری کردند. از فرمانروایان دیگر آل زیار، عنصر المعالی کیکاوس بن اسکندر صاحب قابوس نامه است. بعد از تأسیس آل بویه در ۳۲۰ق، قدرت آل زیار به همان حدود جرجان و طبرستان محدود شد و مُؤیدالدُّوله دیلمی، قابوس را به‌مدت هجده سال (۳۷۱ـ۳۸۹ق) از قلمرو خود خارج نگاه داشت. او پس از مراجعت، گیلان را نیز تصاحب کرد و فرزندانش در این نواحی به‌‌جای او به حکومت نشستند تا آن‌که در حدود ۴۳۶ق غزنویان به دورۀ حکومتشان خاتمه دادند. اگرچه برخی این خاندان را شیعه و به‌خصوص شیعۀ زیدیه خوانده‌اند، قرائن تاریخی نشان می‌دهد که آل زیار به شیعه گرایشی نداشتند. مرداویج اصولاً به فکر تجدید دولت ساسانی و برانداختن حکومت خلفا بود. قابوس هم رساله‌ای در تفضیل عمر و ابوبکر بر عثمان و علی دارد و سلطان محمود هم که سنی متعصبی بود، دخترش را به منوچهر پسر قابوس داد و این دلایل شیعی‌بودن این خاندان را بعید می‌نمایاند.