سازهای خودصدا
سازهای خودصدا
خودصداها یا ایدیوفون‌ها از گروه سازهایی‌اند که در آن‌ها صدا از طریق ارتعاش خود ساز یا بدنۀ اصلی آن حاصل می‌شود. خودصداها بسیار متنوع‌اند و به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. خودصداهای رایج در ایران در یک تقسیم‌بندی کلی به سه گروهِ خودصداهای کوبه‌ای، خودصداهای تیغه‌ای (زبانه‌دار) و خودصداهای سایشی یا مالشی تقسیم می‌شوند. خودصداهای کوبه‌ای خود دو گروه‌اند: خودصداهایی که با ضربۀمستقیم به صدا درمی‌آیند و خودصداهایی که با ضربۀ غیرمستقیم تولید صدا می‌کنند. گروه اول خود برحسب جنس بدنه به رده‌های ریزتری تقسیم می‌شوند، مانند سنگ، چوب، فلز و سفال. این سازها را همچنین برحسب شکل می‌توان تقسیم‌بندی کرد، مانند باتونی، صفحه‌ای (ورقه‌ای)، گلدانی، بشقابی، قاشقی، بلوکی، جعبه‌ای، سیلندری، رشته‌ای، تسمه‌ای، کوزه‌ای؛ و از آن جمله‌اند شَق‌شَق، قاشقک، کرب، کَتَره، انبر، انواع سنج و زنگ‌ها، چاک (تخته)، لاک، لگن، تشت، ناقوس‌ها و زنگوله‌ها، زنجیر، توسیلک، و کوزه. خودصداهای تیغه‌ای (زبانه‌دار) نیز برحسب نوع نواختن، بر دو گروه‌اند: آن‌هایی که با ضربۀ مستقیم نواخته می‌شوند و دیگر گروهی که با ضربۀ غیرمستقیم به صدا درمی‌آیند. در ایران فقط دو خودصدای تیغه‌ای وجود دارد و شامل دو نوع زنبورک است که در ترکمن‌صحرا به قوپوز (قاووز) معروف است. از این دو یکی فلزی است که با ضربۀ مستقیم به‌صدا درمی‌آید و دیگری چوبی است که با ضربۀ غیرمستقیم نواخته می‌شود. تعداد خودصداهای سایشی یا مالشی در ایران کم است. نمونۀ شاخص آن قارقارک است که در گذشته در برخی نواحی ایران متداول بوده است. خودصداها، ابتدایی‌ترین سازهای بشر بوده‌اند. بسیاری از آن‌ها قبل از آن‌که جزو سازها باشند، از وسایل مورد استفاده در زندگی روزمره‌اند؛ مانند لاک، لگن، سینی، بشقاب، کتره (قاشق)، و کوزه.