سازهای پوست صدا
سازهای پوستْ‌صدا
پوستصداها یا ممبرانوفون‌ها از گروه سازهایی‌اند که در آن‌ها صدا از طریق ارتعاش پوست حاصل می‌شود. پوستصداها را به دو گروه کلی می‌توان تقسیم کرد: پوست‌صداهای دوطرفه و یک‌طرفه. پوست‌صداهای دوطرفه دو دهانه دارند. بدنۀ آن‌ها استوانه‌ای است که بر دو سر آن پوست کشیده می‌شود. انواع دهل و طبل، که با نام‌های گوناگونی چون دهل، جوره، تیمبوک، دمام، و مرواس در نواحی مختلف ایران رواج دارند، از آن جمله‌اند. پوست‌صداهای یک‌طرفه خود بر دو گروه‌اند: که شامل یک طرف باز و یک طرف بسته‌اند. یک‌طرف بازها بدنه‌ای استوانه‌ای یا شبه‌استوانه‌‌ای دارند که بر روی یک دهانۀ آن پوست کشیده می‌شود. مانند سازهای خانوادۀ تمبک (تمبک، تمبک زورخانه، تمپو، کاسوره و ...) و نیز سازهایی مانند دهل مُگُرمان بلوچستان یا سازهای شیخ فرج در جزیرۀ خارک. برخی از سازهای یک‌طرف باز به سازهای طوقه‌ای معروف‌اند. این پوستصداها بدنه‌ای قاب‌مانند دارند. سازهای گروه دف و دایره از این جمله است. یک‌طرف بسته‌ها برحسب شکل بدنه، انواع مختلفی دارند، مانند تخم‌مرغی، گلدانی، کاسه‌ای، و دیگی. این سازها دارای یک محفظۀ طنینی‌اند که بر روی دهانۀ آن‌ها پوست کشیده می‌شود. بنابراین، محفظۀ طنینی آن‌ها بسته است. سازهای خانواده نقاره در نواحی مختلف ایران در این گروه قرار می‌گیرند. پوستصداها برحسب نوع واردآوردن ضربه به پوست نیز بر دو گروه‌اند: گروهی که نواخته می‌شود و گروهی که با ضربۀ مستقیم و با ضربۀ غیرمستقیم نواخته می‌شوند. اغلب پوستصداها با ضربۀ مستقیم به‌صدا درمی‌آیند. انواع معدودی از آن‌ها، مانند دهل شیطان (دهل خبر) در کردستان و طبلک یا شیطان قاوالی در نواحی مختلف ایران با ضربۀ غیرمستقیم به‌صدا درمی‌آیند. پوست‌صداهای یک‌طرفه، که با ضربۀ غیرمستقیم نواخته می‌شوند، در ایران وجود ندارد. همۀ سازهای مذکور با کوبیدن نواخته می‌شوند. بعضی از پوستصداها را به جای کوبیدن از طریق سایش یا مالش می‌توان به‌صدا درآورد. در ایران پوست‌صداهایی که اختصاصاً با سایش و مالش به‌صدا درمی‌آیند، وجود ندارد، اما بعضی از پوست‌صداهایی را که با کوبیدن به‌صدا درمی‌آیند با بعضی از تکنیک‌های اجراییِ شیوه‌های سایش یا مالش نیز می‌توان به‌صدا درآورد. در این زمینه برخی تکنیک‌های اجرایی در دف، تمبک و برخی نمونه‌های دهل درخور ذکرند. پوستصداها همچنین برحسب جنس بدنه نیز تقسیم‌بندی می‌شوند، مانند پوست‌صداهای با بدنه چوبی، فلزی، سفالی، و سنگی. ابزار مورد استفاده برای به‌صدا درآوردن سازهای پوست صدا نیز مختلف است. برای نواختن تعدادی از پوستصداها از چوب، در بعضی دیگر از دست و چوب و برای برخی دیگر فقط از دست استفاده می‌شود. پوستصداها، سازهای همراهی‌کننده‌اند. این سازها گاهی در همراهی با آواز یا سازهای هوا صدا یا زه صدا نیز نواخته می‌شوند.