سلیمان عثمانی قانونی
سلیمان عثمانی قانونی (۹۰۰ـ۹۷۴ق)
(یا: سلیمان باشکوه؛ سلیمان‌خان اول) دهمین و بزرگ‌ترین سلطان عثمانی (حک: ۹۲۶ـ۹۷۴ق/۱۵۲۰ـ۱۵۶۶م) پسر سلیم یکم بود و پیش از رسیدن به سلطنت حکمران آماسیه بود و در دوران سلطنت خود نیز نبردهای بسیاری کرد چنان‌که فتوحات پدر را در بابکان و دریای مدیترانه ادامه داد؛ دژ بلگراد را گرفت (۹۲۷ق)؛ شورش جان وردی را فرونشاند، جزیرۀ رودس را تصرف کرد (۹۲۹ق) به فرمان وی ابراهیم پاشا برای سرکوب شورش ارناووت احمد پاشا به مصر لشکر کشید (۹۳۲ق). مجارها را در موهاچ شکست داد (۹۳۳ق) و قلندر چلبی را کشت (۹۳۴ق)، وین را محاصره کرد (۹۳۶ق)، به مجارستان لشکر برد که با میانجیگری لهستان به امضای معاهدۀ صلحی میان او و فردیناند یکم انجامید (۹۴۰ق)، و به جنگی بی‌نتیجۀ قطعی با شاه طهماسب یکم صفوی روی آورد. سلیمان با انتخاب لُطْفی پاشا به وزیر اعظمی و تدوین قانون‌نامه‌ای برای ادارۀ امور داخلی و خارجی و تشکیلات مملکتی به دست او، به «سلیمان قانونی» شهرت یافت و پیکارهای خود را برای تحکیم و گسترش قلمرو امپراتوری ادامه داد. او سپاهی به مجارستان فرستاد و اتریشی‌های آن‌جا را قتل‌عام و جز ترانْسیلْوانیا، خاک این کشور را ضمیمۀ عثمانی کرد. در ۹۵۰ق برای بار پنجم با مجارها جنگید و بیشتر دژهای باقی‌ماندۀ هاپِسْبورگ و سالونیک را گرفت که سرانجام به پیمان‌نامۀ صلح با خاندان هاپِسْبورگ انجامید (۹۵۲ق). با پناهنده‌شدن شاهزادۀ صفوی، القاص میرزا، به عثمانی و بروز اختلافات داخلی صفویان سلیمان در ۹۵۴ق به ایران لشکر کشید و حتی آذربایجان را گرفت اما ناکام به استانبول بازگشت. در آخرین دهۀ سلطنت دو لشکرکشی بزرگ به فرماندهی خود به ایران (۹۶۱ و ۹۶۲ق) کرد که به قرارداد صلح در آماسیه منجر شد (۹۶۲ق). با درگذشت روکْسِلانه، سوگلی سلطان که دسیسه‌های او موجب استیلای زنان حرمسرا شده بود، رقابت میان پسران او، سلیم و بایزید، بر سر ولیعهدی بالا گرفت که در نهایت سلیم با پشتیبانی صوقللی محمد پیروز و بایزید روانه ایران شد. بایزید، به درخواست سلیمان، به فرمان شاه طهماسب کشته شد و تنها پسر باقی‌ماندۀ سلیمان، سلیم دوم، به ولیعهدی رسید. سلطان سلیمان در ۹۷۴ق نیز سپاهی به فرماندهی صوقللی محمد به مجارستان فرستاد و سیگتوار و دژ جولا را تسخیر کرد و خود هم در همان سال درگذشت و پیکرش را در مسجد سلیمانیۀ او در استانبول، به‌‌خاک سپردند. دورۀ پادشاهی سلیمان را اوج عظمت امپراتوری عثمانی دانسته‌اند. ناوگان عثمانی در دورۀ او بزرگ‌ترین قدرت دریایی جهان بود. سلیمان قانونی همچنین حامی شاعران و عالمان دینی و اهل ادب بود و آثار آنان را در کتابخانه‌اش نگهداری می‌کرد و ممدوح برخی شاعران نیز بود. آثار فراوانی از ترجمه و تألیف در احوال، اخلاق و نبردهای او نوشته‌اند. او به فارسی و ترکی شعر می‌سرود و «مُحِبّی» تخلص می‌کرد. نسخه‌ای از دیوان او در حدود ۷۰۰ بیت در کتابخانۀ ایاصوفیه موجود است. در منابع تاریخی همچنین از وی با عناوین «سلیمان باشکوه» و «محتشم سلیمان» نیز نام برده‌اند.