سمنانی، علاءالدوله احمد (سمنان ۶۵۹ـ۷۳۶ق)
سمنانی، علاءالدّوله احمد (سمنان ۶۵۹ـ۷۳۶ق)
متخلص به علایی، عارف و شاعر ایرانی. نخست به تحصیل علوم مقدماتی پرداخت و از ۱۵سالگی به خدمت ارغون درآمد. ده سالی در خدمت و درشمار نزدیکان او بود. در این مدت بنابه گزارش خودش، چنان در تحصیل رضای سلطان کوشید که گاه به واجبات شرعی نیز نمی‌پرداخت. نخستین آشنایی علاءالدوله با تصوّف، نتیجۀ انگیزه‌ای رحمانی است که در آغاز کارزاری که میان ارغون و سلطان احمد درگرفت به او روآورد و از جنگش بازداشت. پس از آن، در دستگاه ارغون، به قضای نمازها و حفظ قرآن کریم پرداخت. آن‌گاه، به سمنان بازگشت و بر سر آرامگاه شیخ حسن سکاکی جامۀ صالحان پوشید و قُوْت‌القلوب ابوطالب مکّی را به مطالعه و عمل گرفت. از آن پس، دست ارادت به شرف‌الدین حسنویه، خلیفۀ نورالدین عبدالرحمان اسفراینی، داد که به امر او برای دستگیری از علاءالدوله به سمنان آمده بوده. سرانجام در بغداد به اسفراینی پیوست. پس از آن به حجاز رفت و بار دیگر در مسجد شونیزیۀ بغداد به خلوت نشست. آن‌گاه به سمنان بازگشت و به ارشاد پرداخت. مقبرۀ او در بیرون خانقاه صوفی‌آباد در سمنان است. سمنانی، صوفی‌ای متشرع و تصوف او، چونان تصوف ابوالنجیب سهروردی، به‌دور از مبانیِ ذوقی است. حاشیۀ ردیّه‌گونه‌ای که بر الفتوحات‌المکیه نگاشت و مناظرۀ مکتوبی که با عبدالرزاق کاشانی در ردّ مبانی وحدت وجود کرد نشان از چگونگی تصوف او دارد. از آثارش: العروة لاهل الخلوة و الجلوة که مهم‌ترین آن‌هاست؛ سِرّالبال فی اطوار سلوک اهل الحال؛ آداب‌الخلوة؛ مشارع ابوابِ‌القدس؛ قواعدالعقاید؛ المفتاح.