سمک عیار
سَمَکِ عَیّار
از قدیم‌ترین نمونه‌های داستان‌پردازی در ادبیات فارسی در قرن ۶ق، گردآوری فرامرز بن خداداد بن عبدالله الکاتب الارجانی. این کتاب در ۳ جلد تدوین شده است و گویا فرامرز آن را از زبان قصه‌گویی به‌نام صدقۀ ابوالقاسم فراهم کرده است. سمک عیار آیینۀ تمام‌نمای زندگی در روزگاری است که کتاب تألیف شده است. نثر آن ساده و شیرین و به عبارت‌پردازی‌های نقالان مانند است. ماجراهای داستان در ایران و سرزمین‌های همسایه از حلب تا چین می‌گذرد و غالب قهرمانان آن نام‌های اصیل ایرانی، مانند خورشیدشاه، اشک، فرخ‌روز، پرند پهلوان، رویین، سیمینه و مه‌پری دارند. پهلوان این داستان، که در دلیری و تدبیر و نیرنگ سرآمد همۀ قهرمانان است، سمک نام دارد. باید دانست که دو دسته از متعصبان سیستان را، که میان آن‌ها فتنه بود، به‌نام‌های سمک و صدق می‌نامیده‌اند. سمک مردی عیارپیشه و با ویژگی‌های اخلاقی و روحی عیاران است. زنان نیز در این داستان مقامی مناسب دارند. اگر در داستان‌های کتاب دقت شود، بسیاری از اطلاعات اجتماعی پیش از مغول را می‌توان در آن یافت؛ خاصه وضع عیاران و فتیان و کارها و خصائل آنان. سمک عیار از مقدمه و چهار فصل و چهار رکن و خاتمه تشکیل شده است و در آن شعرهایی از شاعران قرون ۵ و ۶ق نقل شده است. از ویژگی‌های این کتاب ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات رایج عصر و کاربرد عبارت‌ها و لغات و ترکیبات توصیفی و صیغه‌های نادر افعال است. سمک عیار به تصحیح پرویز ناتل خانلری و محمد روشن به‌چاپ رسیده است (۱۳۳۸ـ۱۳۵۱ش؛ ۱۳۸۲ش).