سگ
سگ (dog)
یکی از گونه‌های تیرۀ سگ‌سانان، یعنی خانوادۀ گرگ‌ها[۱]، شغال‌ها[۲]، کایوت‌ها[۳]، و روباه‌ها[۴]. سگ اهلی از گرگ منشأ گرفته است. سگ‌ها برای اولین‌بار حدود ۱۴هزار سال پیش اهلی شدند و با انسان‌ها به تمام کشورها مهاجرت کردند. پاهای سگ‌ها کشیده و پنجه‌رو است. پاهای جلویی پنج انگشت و پاهای عقبی چهار انگشت دارد. برعکس گربه‌ها، ناخن‌هایشان قابل جمع‌شدن نیست. سر آن‌ها کوچک و پوزه‌شان نوک‌تیز است، امّا شکل سر در نژادهای مختلف بسیار متنوع است. عمر متوسط سگ بین دَه تا چهارده سال است، ولی بعضی به ۲۰سالگی هم می‌رسند. حس بویایی سگ بسیار قوی است. بسیار باهوش و به سادگی تعلیم‌پذیر است. بیش از ۴۰۰ نژاد متفاوت سگ در جهان وجود دارد. بنابه شواهد باستان‌شناسی، بقایای سگ‌ها در گورستان‌های انسانی حدود ۱۴هزار سال پیش وجود دارد. زیست‌شناسان امریکایی با تعیین توالی DNA میتوکندری سگ، شغال، و کایوت قادر به ردیابی چهار خط تکامل جداگانه منتهی به گرگ شدند که نشان می‌دهد احتمالاً سگ‌ها طی چندین مرحله مجزا، هزاران سال بیشتر از زمانی که قبلاً تصور می‌شد، از گرگ‌های اهلی منشأ گرفته‌اند. تحقیقات رابرت وین[۵]، زیست‌شناس امریکایی، در زمینۀ DNA میتوکندری در ۱۹۹۸ نشان می‌دهد که سگ‌ها حدود ۱۳۵هزار سال پیش از گرگ‌ها منشاء گرفته و اهلی شدند. سگ‌ها، مانند گرگ‌ها، از قلمرو خود در برابر سایر سگ‌ها دفاع می‌کنند. قلمرو سگ‌های خانگی منطقۀ اطراف منزل است. سگ‌ها در بیشتر این قلمرو پرسه می‌زنند و با مدفوع و ادرار، «ایستگاه‌های بو» را نشانه‌گذاری می‌کنند. سگ‌ها نیز مثل گرگ‌ها، غذای اضافی خود را در زمین دفن می‌کنند، به‌علاوه شباهت‌های نزدیکی نیز بین صداها و رفتارهای ارتباطی، تهاجمی، جفت‌گیری و نگهداری از بچه‌ها در این دو دیده می‌شود. نگهداری طولانی مدت در محیط بسته یا جداسازی طولانی منجر به رفتارهای عصبی در سگ‌ها می‌شود. دورۀ بارداری سگ‌ها ۶۳ روز است. معمولاً در هر وضع حمل چهار تا هشت توله به‌دنیا می‌آید. از سگ‌ها برای نگهداری از گله، تعقیب و جست‌وجوی حیوانات شکاری، استفاده می‌کنند. نیز برای نگهبانی ارزشمندند. در نواحی قطبی از سگ‌ها برای کشیدن سورتمه و سایر وسایل نقلیه بر روی برف استفاده می‌کنند. همچنین از سگ‌ها به‌تناوب برای نجات مردم از غرق‌شدن و خفگی در رانش‌های برف استفاده می‌شود. همچنین برای نامه‌رسانی، ردیابی خلاف‌کاری، ردیابی مواد مخدر، و راهنمای نابینایان از سگ استفاده می‌کنند. بقایای سگ‌ها متعلق به عصر حجر، در کنار انسان یافت شده است. بر کتیبه‌های معابد مصر (ح ۳۰۰۰پ‌م) اشکالی از سگ‌ها کنده‌کاری شده است. یهودی‌ها سگ را نجس می‌دانند. این امر احتمالاً واکنش دربرابر پرستش سگ‌ها توسط قبایل مصری و سریانی بوده است. یونانی‌ها از سگ‌ها در جنگ‌ها و شکار استفاده می‌کردند. رومی‌های باستان سگ‌ها را در سه گروه طبقه‌بندی می‌کردند: سگ‌های شکاری؛ سگ‌های گله؛ و سگ‌های نگهبان. سگ در ایران باستان و آیین زردشتی حیوانی مقدس بوده است. سگ در اسلام نجس دانسته شده است، هرچند که فقها استفاده از سگ گله، سگ نگهبان و سگ شکار را بلامانع می‌دانند و در ادبیات و فرهنگ اسلامی نیز از وفاداری سگ سخن بسیار رفته و از سگ اصحاب کهف در قرآن یاد شده است.