صدرالدین علی
| صدرالدین علی | |
|---|---|
| زادروز |
مدینه 1052ق |
| درگذشت | شیراز 1117/ 1118/ 1120ق |
| ملیت | عرب |
| شغل و تخصص اصلی | ادیب |
| شغل و تخصص های دیگر | عالم دینی |
| آثار | انوارالربیع؛ الکلم الطیّب و الغیب الصیب؛ الدرجات الرّفیعه فی طبقات الشیعه؛ التذکره فی الفوائد النادره؛ دیوان اشعار عربی |
| گروه مقاله | ادبیات عرب |
| خویشاوندان سرشناس | سید نظام‌الدین (پدر) |
صدرالدین علی (مدینه 1052ق- شیراز 1117/ 1118/ 1120ق)
(مشهور به سیدعلی‌خان کبیر و سیدعلی‌خان مدنی) عالم دینی شیعی و ادیب عرب‌زبان ایرانی‌تبار. از بزرگان فارس در اوائل قرن دوازدهم هجری. سیدعلی‌خان در فقه و اصول، حکمت، ادبیات عرب و لغت از سرآمدان روزگارش بوده است.
15 جمادی‌الاول 1052ق در محل اقامت پدرش، مدینه، به دنیا آمد. پس از آموزش مقدمات علوم و ادب، در شانزده‌سالگی همراه پدرش عازم هندوستان شد و نزد اساتیدی چون شیخ محمد بن علی حشری عاملی و شیخ جعفر بن کمال‌الدین شیعی بحرانی در حیدرآباد علم حساب، فقه و حدیث را فراگرفت. پس از درگذشت پدرش، سید نظام‌الدین، مورد توجه عالمگیر، پسر شاه‌جهان، پادشاه هندوستان قرار گرفت و مدتی تصدی امور شهرهایی چون اورنگ‌آباد، ماهور و برار به او واگذار شد. به نقل از فارسنامۀ ناصری (که در تاریخ و جغرافیای فارس نوشته شده) صدرالدین علی در سال 1066ق به هندوستان رفته و پس از 47سال اقامت و زندگی در آن‌جا به سال 1113ق به مکه بازگشته است. سال 1116 به درخواست سلطان حسین صفوی از طریق بیابان نجد به اصفهان آمد و سپس به مشهد رفت. هوای مشهد به مزاجش سازگار نیامد، بنابراین در آن شهر چندان نپایید و مجدداً به اصفهان برگشت و پس از مدتی در شیراز که موطن اجدادش بوده اقامت گزید. پس از درگذشتش که در تاریخ آن اختلاف است، در بقعۀ شاه‌چراغ به خاک سپرده شد. در زلزله‌ای که اواخر سدۀ 13ش در شیراز رخ داده، به بقعۀ احمد بن موسی‌الکاظم نیز خساراتی وارد شده که اهم این خسارات محو شدن قبر سیدعلی‌خان است.
از سیدعلی‌خان کبیر آثار ادبی و دینی پرشماری مانده یا ذکر شده که به پاره‌ای از مهم‌ترینشان اشاره می‌کنیم:
- انوارالربیع: در علم بدیع و نیز مشتمل بر شرح و توصیف 153 نوع از صنایع بدیعی (با نامشان). کتاب حاوی قصیده‌ای در مدح رسول اکرم نیز است. انوارالربیع در حیدرآباد (1273ق) و تهران (1304ق) به صورت سنگی چاپ شده است. سیدعلی خود بر قصیدۀ بدیعیۀ این کتاب شرحی نوشته و نامش را انوارالربیع فی انواع البدیع گذاشته است
- الکلم الطیّب و الغیب الصیب: در ادعیه و اوراد شیعیان
- الدرجات الرّفیعه فی طبقات الشیعه: به سال 1382 در نجف چاپ شده است.
- رساله در اغلاط قاموس اللغة فیروزآبادی
- الزّهره: در نحو
- التذکره فی الفوائد النادره: منظومۀ 150 بیتی در علم حدیث
- دیوان اشعار عربی
- ریاضُ‌السالِکین فی شَرْحِ صَحیفَة سَیّدِالساجِدین: شرح صحیفۀ سجادیه
- الحدائق الندبه فی شرح الفوائد الصمدیه: کتاب که در حوزۀ ادب و نحو نگاشته شده، شرحی بر الفوائد الصمدیۀ شیخ بهایی‌ست. علاوه بر این رساله که عنوان دیگرش شرح کبیر بر صمدیه است سیدعلی‌خان دو شرح دیگر (متوسط و صغیر) نیز بر رسالۀ شیخ بهایی نوشته است. کتاب چندین مرتبه به صورت چاپ سنگی در تهران و تبریز چاپ شده است.
- طرازاللغة: در لغت عربی
- فارسنامهٔ ناصری، حاج میرزا حسن حسینی فسائی؛ به تصحیح منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم: 1378.