سید مرتضی، علی بن حسین (بغداد ۳۵۵ـ۴۳۶)

سیدِ مرتضی، علی بن حسین (بغداد ۳۵۵ـ۴۳۶)

علی بن حسین سیدِ مرتضی
زادروز	بغداد ۳۵۵ق
درگذشت	436ق
ملیت	عرب
شغل و تخصص اصلی	متکلم
شغل و تخصص های دیگر	فقیه، مفسر، محدث، فیلسوف، ادیب
لقب	عَلَم‌الهدی
آثار	امالی یا غررالفوائد و دررالقلائد (1315)؛ انقاذالبشر من‌الجبر والقدر (مصر، 1313)
گروه مقاله	دین اسلام
خویشاوندان سرشناس	شریف رضی (برادر)

(ملقب به عَلَم‌الهدی) عالم امامی. از طرف پدر به امام موسی کاظم (ع) و از مادر به امام علی بن حسین زین‌العابدین (ع) می‌رسد. پدران او بیشتر از بزرگان علویان بودند. الناصر الکبیر‌الاطروش، بزرگ علویان گیلان و مازندران، جد مادری اوست. در فقه، اصول فقه، تفسیر، حدیث، فلسفه، کلام، نجوم، ادبیات و شعر استاد بود. با ادیبانی چون ابوالعلا معرّی، ابواسحاق صابی و ابن جنّی مراوده‌ای نزدیک داشت. نزد عبدالرحیم بن نباته، شیخ مفید، محمد بن عمران کاتب، معروف به مرزبانی، حسین بن علی، معروف به وزیر مغربی، ابوالقاسم علی بن حبشی کاتب، سهل بن احمد دیباجی و حسین بن علی بابویه، برادر شیخ صدوق، درس خواند. محمد بن حسن، معروف به شیخ طوسی، ابوالفتح کراجکی، احمد بن حسین نجاشی، ابویعلی محمد بن حسین جعفری و سلار بن عبدالعزیز از شاگردان او بودند. در فقه به شیوه‌ای خاص به یاری استدلال و تحلیل منطقی به استنباط می‌پرداخت. خبر واحد را حجت نمی‌دانست و فقط به عمومات قرآن کریم و احادیث مسلم اعتماد می‌کرد. به اجماع امامیه بسیار تکیه می‌کرد. در جامعه مکانتی بلند داشت، چندان که شاهان و وزیران به او حرمت بسیار می‌نهادند. بسیار ثروتمند بود و گویا ۸۰ قریه در تملک داشت. کتاب‌هایی بسیار نوشت که معمولاً در زمان خود او به‌شهرت می‌رسیدند و مورد توجه و نقد قرار می‌گرفتند. برخی کتاب نهج‌البلاغه را که گردآوردۀ برادرش، شریف رضی، است، به او منسوب داشته‌اند. از آثارش: انتصار؛ الشافی فی‌الامامة که آن را در ردّ کتاب مغنی قاضی عبدالجبار ( ـ۴۱۵ق) نوشته است (۱۳۰۱)؛ امالی یا غررالفوائد و دررالقلائد (۱۳۱۵)؛ الذریعه الی اصول‌الشریعه؛ انقاذالبشر من‌الجبر والقدر (مصر، ۱۳۱۳)؛ رسالۀ تفسیرالمحکم والمتشابه (۱۳۱۲)؛ تنزیه‌الانبیاء والائمة (تبریز، ۱۲۹۰)؛ رسالة فی‌الغیبة (۱۳۱۳ـ۱۳۱۵)؛ مسئلة‌ فی‌العصمة (۱۳۱۳ـ۱۳۱۵)؛ مسائل‌الناصریات (۱۲۷۶)؛ الناصریة فی‌الفقه‌ (۱۲۷۶).