سینماهای ایران
تاریخچه سینما در ایران
مظفرالدینشاه در سال ۱۲۷۹ در سفرش به اروپا با سینما آشنا شد (پنج سال پس از اختراع سینما توسط برادران لومیر در پاریس). حدود یک ماه پس از اولین دیدار مظفرالدینشاه با سینما، یعنی ۲۳ مرداد ۱۲۷۹ در شهر اوستاند بلژیک، جشن روز عید گل برگزار شد و میرزا ابراهیم‌خان عکاس‌باشى مشغول عکس سینمافتوگراف‌اندازى از شاه شد. به این ترتیب، ورود نخستین دستگاه سینماتوگراف به ایران در سال ۱۲۷۹ هجری خورشیدی توسط مظفرالدین شاه سر آغازی برای سینمای ایران به حساب می‌آید و نخستین فیلمبردار ایرانى نیز ابراهیم خان عکاس‌باشى محسوب مى‌شود.
نخستین سالن سینمای ایران
سینما سولی به عنوان نخستین سالن سینمای ایران در سال ۱۲۷۹ آغاز به کار کرد، این سالن توسط کاتولیک‌ها در شهر تبریز تأسیس شده بود؛ اما به دلیل عدم دسترسی به فیلم‌های جدید، یک سال بعد تعطیل شد. چند سال پس از آن یعنی در سال 1283ش، اولین سینمای عمومی در ایران توسط میرزا ابراهیم خان عکاسباشی افتتاح شد، و اولین سالن رسمی سینمای ایران در سال ۱۳۰۵ به نام گراند سینما در تهران ساخته شد. در سال ۱۳۰۸ خورشیدی نیز چند سالن سینما دیگر در تهران ساخته شد که از آن جمله سینما ایران در لاله‌زار، سینما مایاک، و سینما «سپه» را نام برد.
نخستین مدرسه سینمایى و فیلمبردارى در ایران
اوانس اوگانیانس، مهاجرى ارمنى / روس بود، که پس از اتمام تحصیلاتش در رشته سینما به ایران آمد. افتتاح مدرسه هنرپیشگى در ۲۰ اردیبهشت ۱۳۰۹ توسط او صورت گرفت و در دوره اول 300 نفر نام‌نویسى کردند، اما فقط ۱۲ نفر موفق شدند این دوره را تمام کنند. اوگانیانس دوره دوم مدرسه را با دروس مختلفى شامل فیلمبرداری، بازیگری، ورزش، موسیقی، رقص، ژیمناستیک، تاریخ لباس و ... برگزار کرد و اما فعالیت مدرسه در همین دوره متوقف شد و اوگانیانس در سال ۱۳۱۷ به هند رفت و در آنجا درگیر مسائل سیاسى شد. پس از جنگ جهانى دوم به ایران بازگشت و نام خود را پس از گرویدن به اسلام رضا مژده نامید. بعد از آن نیز چندبار تلاش کرد تا با سینما ارتباط برقرار کند ولى توفیقى نیافت.
نخستین فیلم صامت سینمای ایران
تا سال ۱۳۰۹ خورشیدی، سینماهای تأسیس شده به نمایش فیلم‌های غربی که گاهاً زیرنویس فارسی داشتند، می‌پرداختند تا اینکه در این سال، اوانس اوگانیانس نخستین فیلم بلند سینمایی ایران را به نام آبی و رابی که یک فیلم سیاه و سفید صامت در ژانر کمدی بود، ساخت. تهیه کننده فیلم ساکوار لیذره بود و فیلمبردار آن خان بابا خان معتضدی، و بازیگران این فیلم عبارت بودند از محمد ضرابی و غلامعلی سهرابی. این فیلم برای اولین‌بار در سینما مایاک تهران به نمایش در آمد. پس از فیلم آبی و رابی اوگانیانس ساخت دومین فیلم خود به نام حاجی آقا آکتور سینما را شروع کرد و این فیلم پس از طی مراحل تولید در اواخر سال ۱۳۱۲ هجری خورشیدی، آماده نمایش شد و به مدت چهار روز از چهارشنبه ۱۱ بهمن تا شنبه ۱۴ بهمن ۱۳۱۲ در تهران اکران شد. ولی در همین زمان، اولین فیلم ناطق فارسی نیز ساخته شد و این نمایش، گرچه جزو اولین فیلم‌های ایرانی بود، اما توفیقی برای سازندگانش نداشت.
نخستین فیلم ناطق فارسی
عبدالحسین سپنتا متولد ۱۲۸۶ تهران، در مدرسه سن‌لوئى و مدرسه زرتشتیان تهران و نیز در اصفهان و کالج امریکایى تحصیل کرد. سپنتا سفرهایى به هند داشت و آثارى را منتشر نمود. نتیجه آشنایی او و اردشیر ایرانی، ساخت نخستین فیلم ناطق فارسی، با نام دختر لر (1312ش) در شهر بمبئی هندوستان است. نقش اصلی مرد (جعفر) را خود سپنتا و نقش اصلی زن (گلنار) را همسر یکى از کارمندان استودیو بنام روح‌انگیر به عهده داشتند و نقش‌هاى فرعی را هادى شیرازى و سهراب پورى ایفا مى‌کردند. فیلم دختر لر در مهر ۱۳۱۲ آماده نمایش شد و در ۳۰ آبان ۱۳۱۲ نمایش فیلم در سینما مایاک در خیابان لاله‌زار آغاز شد و با استقبال بى‌سابقه‌اى روبرو شد و پس از ۳۷ روز نمایش، موفقیت بى‌نظیرى کسب کرد و فیلم‌هاى صامت را از رونق انداخت.
اولین جشنواره سینمایی
اولین جشنواره فیلم‌های ایران با عنوان گلریزان از 22 تا 28 اسفند 1333 در سینما متروپل برگزار شد. در این جشنواره فیلم پایان رنج‌ها به عنوان بهترین فیلم، ساموئل خاچیکیان برای فیلم چهارراه حوادث به عنوان بهترین کارگردان، آرمان برای همین فیلم و هوشنگ بهشتی برای فیلم مهتاب خونین به عنوان بهترین بازیگران مرد و مهین دیهیم و منیر تسلیمی به ترتیب برای بازی در فیلم‌های پایان رنج‌ها و مهتاب خونین به عنوان بهترین بازیگران زن جشنواره انتخاب شدند.
لیست سینماهای ایران
تا سال 1397 حدود 550 باب سینما در ایران ساخته شده که برخی از آنان عبارت‌اند از