شارل دلیر
شارل دلیر (۱۴۳۳ـ۱۴۷۷م)(Charles the Bold)
دوکِ بورگونی[۱] (حک: ۱۴۶۳ـ۱۴۷۷م). در ۱۴۶۵م در جنگ داخلی فرانسه در مونلری[۲] شرکت جست و قیام مردم لیِژ[۳] را سرکوب کرد (۱۴۶۴ـ۱۴۶۸م). پیش از دست‌زدن به کشورگشایی‌های بلندپروازانه‌اش، اصلاحاتی در سپاهش به‌عمل آورد، اما درپی محاصرۀ بی‌نتیجۀ شهر باشکوهِ نویس[۴] (۱۴۷۴ـ۱۴۷۵م) در حمله به فدراسیون سوئیس[۵] (۱۴۷۶ـ۱۴۷۷م) شکست خورد و در نبردی در نزدیکی نانسیِ[۶] لورن[۷] جان سپرد. آرزوی شارل تشکیل قلمروی بود که از دهانۀ رود راین تا دهانۀ رود رون[۸] گسترش داشته باشد. پس از شکل‌گیری اتحادیۀ رفاه عمومی[۹] برضد لوئی یازدهم، شاه فرانسه، در ۱۴۷۱م به فرانسه هجوم برد و تا روآن[۱۰] پیش رفت. امپراتوری مقدس روم[۱۱]، سوئیس، و لورن علیه‌اش متحد شدند. نانسی را گرفت، اما در ۱۴۷۶م در گرانسون[۱۲] و پس از آن در مورا[۱۳] شکست خورد. درنتیجه، نانسی را ازدست داد و حین تلاش برای بازپس‌گیری آن کشته شد و دارایی‌هایش در هلند با ازدواج دخترش، ماری[۱۴]، با ماکسیمیلیان اول[۱۵]، پادشاه اتریش، به خاندان هاپسبورگ[۱۶]ها رسید. تجارب شارل از جنگ داخلی رفاه عمومی و جنگ با لیِژ، ازجمله پیروزی در نبرد بروشتم[۱۷] در ۱۴۷۶م، ارزش قوای منظم و هماهنگ را به او آموخت. از ۱۴۷۱ تا ۱۴۷۳م هرساله احکامی نظامی صادر می‌کرد که هدف از آن‌ها ایجاد نیرویی منعطف و سراپا مسلح از سواره‌نظام، توپخانه، و پیاده‌نظام مشتمل بر نیزه‌داران و کمان‌داران، بود که به چندین یگان اونیفورم پوشیده و تحت پرچم تقسیم می‌شدند. سپاهی ۱۲هزار نفره و توپخانه‌ای مجهز با هدف محاصرۀ نویس، اما نیروهایش که اکثراً مزدور بودند در مواجهه با مقاومت سرسختانۀ دشمن تاب نیاوردند و سه بار مقهور سوئیس شدند که دو بارِ آن در ۱۴۷۶م در گرانسون و مورتن[۱۸] و یک بارِ آن در ۱۴۷۷م در نانسی بود.