شبیه سازی
شَبيه‌سازي (cloning)
(یا: همسانه‌سازی) در علم ژنتیک، ساختن نسخه بدل دقیق. به هر‌یک از یاخته‌ها یا موجودات زنده‌ای که از نظر وراثتی کاملاً همسان باشند شبیه یا کلون می‌گویند. دوقلوهای همسان[۱]، شبیه‌اند. باکتری‌های موجود در یک پرگنه[۲] نیز شبیه محسوب می‌شوند. واژۀ شبیه برای توالی‌های دی اِن اِی، که با روش‌های مهندسی ژنتیک نسخه‌برداری شده‌اند، نیز به‌کار می‌رود. این اصطلاح در فناوری رایانه برای توصیف ابزاری مجازی، شبیه ابزار واقعی، به‌کار می‌رود که موجب کارکرد مناسب برخی از برنامه‌های نرم‌افزاری می‌شود. در فوریۀ ۱۹۹۷، پژوهشگران انگلیسی تأیید کردند که از یاختۀ گوسفند بالغ برهای را با ژن‌هایی دقیقاً شبیه مادرش شبیه‌سازی کرده‌اند. این یاخته از پستان[۳] گوسفند مادر گرفته شده بود، مادّۀ وراثتی آن در تخمک بارورنشده‌ای قرار داده شد که دی‌اِن‌اِی آن را برداشته بودند. یاختۀ به‌دست‌آمده در آزمایشگاه کشت و سپس در رحم گوسفندی دیگر کاشته شد. نتیجه برهای با نام دالی[۴] بود که از گوسفندی شش‌ساله به‌وجود آمد. در ۱۹۹۹، پژوهشگران نشان دادند که دالی شبیه کامل نیست، زیرا میتوکندری‌های او از میتوکندری‌های تخمک ساخته شده بودند، نه از میتوکندری‌های یاختۀ پستان. این اولین‌بار بود که با استفاده از یاخته‌هایی غیر از یاخته‌های دستگاه تولیدمثل عمل شبیه‌سازی با موفقیت صورت می‌گرفت. موفقیت در شبیه‌سازی مسائل اخلاقی را در پی داشت، زیرا ممکن است این روش را بر یاخته‌ها و تخمک‌های انسان نیز اعمال کرد. انتشار این خبر با خواست جهانی برای جلوگیری از شبیه‌سازی انسان روبه‌رو شد. در انگلستان، اسپانیا، آلمان، کانادا، دانمارک، و بعضی از ایالت‌های امریکا قوانینی برضد شبیه‌سازی انسان وجود دارد. در مارس ۱۹۹۷، قانون‌گذاران قوانینی جهت ممنوع‌ساختن شبیه‌سازی انسان و پژوهش‌های مرتبط با آن وضع کردند. فرانسه و پرتغال نیز قوانین بسیار محدودکننده‌ای در این زمینه دارند.شبیه‌سازی در جهان. در ژوئن ۱۹۹۷و در پی توصیه‌های کمیسیون ملی مشورتی در اخلاق زیستی[۵]، کلینتون، رئیس‌جمهور وقت امریکا، ممنوعیت پنج‌ساله‌ای برای شبیه‌سازی انسان درنظر گرفت، امّا این ممنوعیت مانع از شبیه‌سازی حیوانات و مادۀ وراثتی انسان نمی‌شد. اولین ممنوعیت بین‌المللی الزامی در زمینۀ شبیه‌سازی انسان را ۱۹ کشور اروپایی در ژانویۀ ۱۹۹۸ امضا کردند. این متن الحاقیه‌ای بر پیمان‌نامۀ اروپایی حقوق بشر[۶] و زیست‌پزشکی بود و شبیه‌سازی انسان را کاملاً ممنوع کرد، اما شبیه‌سازی یاخته‌ها با اهداف تحقیقاتی مجاز اعلام شد. شورای ۴۰نفرۀ اروپا این دستورالعمل را پاسخ اروپا به تهدید شبیه‌سازی انسان نامید. انگلستان این دستورالعمل را امضا نکرد، زیرا موافقت‌نامه‌ای را که این دستورالعمل جزیی از آن بود، امضا نکرده بود. دستورالعمل شبیه‌سازی، که رهبران اروپا در اجلاس اکتبر ۱۹۹۷ آن را تأیید کردند، شامل آلمان نیز نمی‌شد، زیرا این کشور مدعی بود قوانین جاری آلمان با منع کامل هر نوع پژوهش در زمینۀ رویان[۷] انسان به مراتب سخت‌گیرانه‌تر از این دستورالعمل است. دولت انگلستان در اواسط اوت ۲۰۰۰ شبیه‌سازی رویان انسان برای مقاصد پزشکی را تأیید کرد. در ۱۹۹۸، گوساله‌ای که متخصصان ژنتیک فرانسوی از یاخته‌های ماهیچه‌ای جنین شبیه‌سازی کرده بودند در نزدیکی پاریس به‌دنیا آمد، ولی فقط یک ماه زنده ماند. در جولای ۱۹۹۸، دو گوسالۀ دوقلو، که پژوهشگران ژاپنی از یاخته‌های بالغ شبیه‌سازی کرده بودند، به‌دنیا آمدند. این اولین مورد موفق شبیه‌سازی با استفاده از روشی بود که دالی گوسفند با آن به‌وجود آمده بود. در دسامبر ۱۹۹۸، پژوهشگران ژاپنی تولد هشت گوسالۀ شبیه‌سازی‌شده را که از نظر وراثتی یکسان بودند، اعلام کردند. چهار گوساله چند روز پس از تولد مردند. در فوریۀ ۲۰۰۰، دانشمندان ژاپنی موفق شدند از موجودی شبیه‌سازی‌شده، شبیه‌سازی (کلون) کنند. از گاو نر شبیه‌سازی‌شده برای بررسی مشکلات احتمالی طرح استفاده شد. هدف نهایی این مطالعات شبیه‌سازی همۀ گاوهای یک گله است. در مه ۲۰۰۰، دو گروه پژوهشی مجزا شبیه‌سازی حیوانات را اعلام کردند. یک گروه گوساله‌ای با نام سوزی[۸]، و گروه دیگر برهای با نام ماتیلدا[۹] را شبیه‌سازی کرده بودند. در سال‌های اخیر فعالیت‌هایی در خصوص شبیه‌سازی در ایران صورت گرفته است که از آن جمله‌اند گوسفندی با نام رویانا که در ۱۳۸۵ به‌دنیا آمد؛ همچنین بزی به‌نام حنا که تاکنون (۱۳۸۸) این دو حیوان زنده هستند؛ نیز دو گوساله به نام‌های بنیانا و تأمینا در ۱۳۸۸ به‌دنیا آمدند، که هر دو پس از چند روز درگذشتند.