شته
شَتِه (aphid)
هر‌کدام از حشرات کوچک تیرۀ شته‌ها[۱] از راستۀ نیم‌بالان[۲]، زیرراستۀ جور‌بالان[۳]. این جانوران شیرۀ گیاهان را می‌مکند. گونه‌های فراوانی دارند که با گیاهان خاص سازش یافته‌اند. برخی از آن‌ها آفت کشاورزی‌اند. در بعضی از مراحل چرخۀ زندگی‌شان، شته‌های ماده و بدون بال، به سرعت تعداد زیادی افراد جدید را به روش بکرزایی[۴] تولید می‌کنند. این فرآیند منجر به هجوم‌های فراوان می‌شود. تعداد شته‌ها به این ترتیب، به ۲میلیارد در هکتار می‌رسد. این موجودات موجب انتقال بیماری‌های ویروسی نیز می‌شوند. شته‌ای که به درختان سدر و سرو صدمه می‌زند در ۱۹۸۵ در مالاوی[۵] دیده شد و تا ۱۹۹۱ به میلیون‌ها درخت در افریقای شرقی و مرکزی حمله کرد. در‌عین‌حال، بنابه برخی تحقیقات، شته‌ها ممکن است با ترشح موادی دفعی، با نام عسلک، به حاصل‌خیزی خاک کمک کنند. شته‌ها را با نام شپش‌های گیاه، حشرات سبز، یا حشرات سیاه نیز می‌شناسند.
ویژگی‌ها. مشخصات ویژۀ شته، بی‌بال بودن یا دارا بودن دو بال نازک است. ممکن است افراد متفاوت یک‌گونه بال داشته باشند یا فاقد بال باشند. قطعات دهانی این جانوران سوراخ‌کننده و مکنده است و یک جفت لوله یا شاخک، که از انتهای شکم بیضی‌شکل آن‌ها خارج می‌شوند، مادۀ مومی‌شکلی برای محافظت در مقابل دشمنان شکارچی ترشح می‌کنند. این ترشح با «عسلک»، که از مخرج ترشح می‌شود و غالباً مورچه‌ها آن را جمع‌آوری می‌کنند، فرق دارد.
دشمنان طبیعی. شته‌ها دشمنان طبیعی فراوانی دارند که ممکن است به فراوانی در گروه‌های زیر قرار گیرند: (۱) انگل‌های شته، مثلاً زنبور Aphidius testaceipes. زنبور ماده تخم‌ها را در داخل بدن شته می‌گذارد. تخم‌ها به نوزاد تبدیل می‌شوند و از اندام‌های داخلی میزبان تغذیه می‌کنند و میزبان را می‌کشند. (۲) حشرات دوبال متعلق به تیرۀ شهدگلسان[۶]. (۳) سوسک‌های تیرۀ کفشدوزک‌ها[۷]، ازجمله کفش‌دوزک. این دشمنان طبیعی معمولاً نمی‌توانند جمعیت شته‌ها را بسیار کاهش دهند، و زارعانِ علاقه‌مند به حفظ محصولات مجبورند به روش‌های شیمیایی و کنترل کشت متوسل شوند. همچنین از روش‌های زیست‌شناختی، یعنی تکثیر دشمنان طبیعی، نیز به این منظور استفاده می‌کنند.
کنترل شیمیایی و کنترل کشت. کنترل شیمیایی شامل استفاده از مواد شیمیایی، ازجمله پاراتیون[۸] و متیل پاراتیون[۹] است. سه روش کنترل کشت اصلی وجود دارد. یکی کاشتن انواع مقاوم گیاهانی که در مقابل حملۀ شته‌ها مقاوم‌اند. این گیاهان با آماده‌سازی زمین، کاشتن بذر خوب، به‌کاربردن کود و رطوبت متناسب، و نیز با تغییر کشت متناوب و باقاعدۀ محصولات در زمین حاصل می‌شوند. دیده می‌شود که شته‌ها به جو، گندم و جو دوسر که در پاییز بذرافشانی و به روش کشت متناوب با ذرت خوشه‌ای کاشته شوند، بیشتر آسیب می‌رسانند. این آسیب هنگامی که کشت متناوب با لوبیای سویا، ذرت یا گندم صورت گیرد، کمتر است. روش دوم، کاشتن انواع دانه‌های مقاوم است. روش دیگر، ازبین‌بردن دانه‌های باقی‌ماندۀ محصول قبلی، از طریق شخم‌زدن یا بیرون‌کشیدن است. این دانه‌ها غذا و پناهگاه شته‌ها است.