شعر تعلیمی
شعر تعلیمی
شعری که هدف شاعر از سرودن آن، تعلیم و آموزش است. شعر تعلیمی دو نوع است: شعر تعلیمی آموزشی و شعر تعلیمی اخلاقی. نوع اول آن است که شاعر، قالب شعر را برای آموزش علمی خاص مانند نجوم، طب، لغت، فلسفه استفاده می‌کند و مفاهیم و موضوعات مورد نظر خود را به نظم آموزش می‌دهد. این نوع از شعر تعلیمی در ادبیات فارسی و عربی کاربرد زیادی داشته است. مثلاً کتاب دانش‌نامۀ میسری که در سال‌های ۳۶۰ تا ۳۷۰ق سروده شده و موضوعات را در قالب ۵هزار بیت آموزش می‌دهد؛ یا کتاب معروف نصاب‌الصبیان از ابونصر محمد بن ابی‌بکر فراهی (متوفی ۶۴۶ق) که برای آموزش لغات به کودکان سروده شده است. از دیگر کتاب‌های این نوع می‌توان به کتاب‌های الفیۀ ابن مالک در تعلیم صرف‌ونحو عربی و منظومه حاج ملا هادی سبزواری در منطق و حکمت اشاره کرد، که هر دو این کتاب‌ها به عربی به نظم درآمده است. نوع دیگر شعر تعلیمی، شعر اخلاقی است، مضمون عمدۀ این نوع شعر دعوت به خیر اخلاقی، نشان‌دادن راه صلاح و نجات و برحذرداشتن از شرّ و بدی است. این نوع شعر در ادبیات فارسی گسترۀ وسیعی دارد و البته برخلاف نوع اول منحصر به شعر نمی‌شود بلکه نثر تعلیمی نیز در این معنا در ادب فارسی زیاد است. از برجسته‌ترین نمونه‌های شعر و نثر تعلیمی در ادبیات فارسی کتاب‌هایی چون قابوس‌نامه، مثنوی مولوی، بوستان و گلستان سعدی، جام جم اوحدی است. این نوع از ادبیات تعلیمی اعم از شعر و نثر در آثار گذشتۀ ادب فارسی با نام‌هایی مانند تحقیق، زهد، پند، حکمت، تعلیم و وعظ یاد شده است. از بهترین نمونه‌های این نوع شعر تعلیمی در ادبیات اروپا می‌توان به کمدی الهی دانته و بهشت گمشده جان میلتون اشاره کرد.