شلوار
شلوار
پوشش پا از کمر به پایین. شلوارها در دورۀ مادها برخی دَم‌پا رکاب‌دار بودند تا به هنگام سواری شلوار به بالا کشیده نشود، برخی ساق‌پیچ، بعضی تنگ و چسبان، و برخی دیگر پُف‌دار بودند که از زانو داخل چکمه فرو می‌رفت و شماری دیگر چین‌هایی افقی داشتند. در دورۀ پارت‌ها (اشکانیان) سه نوع شلوار رایج بود: ۱. شلوارهایی با چین‌های بیضوی که در انتها یا بسته می‌شد یا داخل چکمه‌ها قرار می‌گرفت؛ ۲. شلوارهایی با چین‌های عمودی؛ ۳. شلوارهایی با چین‌های عرضی. شلوار ساسانیان طرح و برش کامل‌تری نسبت به دورۀ اشکانی داشتند. برخی شلوارها بلند تا مچ پا و برخی درون ساق‌پیچ‌ها فرو می‌رفتند. شلوارهای صاف تنها در دورۀ ساسانیان در قرن ۷م ظاهر شد و تا دوره‌های بعد نیز ادامه داشت. شلوارهای پُف‌دار و شلوارهای گشاد، که در مچ‌ها جمع می‌شدند، در دورۀ امویان رایج بودند و نشان از تداوم پوشش ساسانی داشتند. شلوار (سروال) در دورۀ خلفا گاه نخی و در بیشتر موارد ابریشمین بود. سروال مردم عادی اغلب از کتان سفید و تا روی قوزک پا بود و در کمر بندی داشت. گاه به‌جای آن قطیفه‌ای به کمر می‌بستند. در اوایل دورۀ عباسیان شلوارها حجیم بودند و در مچ پاها و بالای چکمه‌های ساق‌کوتاه جمع می‌شد. چهار خلیفۀ آخر دورۀ عباسی، یعنی ناصر، ظاهر، مستنصر، و مستعصم سراویل فتوت می‌پوشیدند و آن شلواری چسبان تا زانوان با نقوشی تصویری بر روی آن بود. در دورۀ طاهریان و صفاریان شلوارها نسبتاً گشاد بود و در مچ پا کیپ می‌شد. روستاییان در روزگار صفاریان سروال نمی‌پوشیدند و تنها پارچه یا تکۀ پوستینی بر کمر و نیز بر گردن و سینۀ خود می‌آویختند. در دورۀ سامانیان شلوارها گشاد، چین‌دار و بلند تا قوزک پا بود. این شلوار در دوره‌های غزنویان، سلجوقیان، و خوارزمشاهیان پوشیده می‌شد و جز آن شلوارهای کمی گشاد و دم‌پا تنگ و شلوارهای تنگ رکاب‌دار و شلوارهایی که در مچ پا جمع می‌شد نیز می‌پوشیدند. شلوارهای زنان در اوایل دورۀ اسلامی گشاد و دم‌پا تنگ بود، اما در دورۀ متأخرتر تنگ و چسبان شد. شلوار در دورۀ مغولان در بالا گشاد و از زیر زانو به تدریج تنگ می‌شد؛ گاهی در چکمه‌های ساق‌بلند و در کفش‌های ساق‌کوتاه فرو می‌رفت. در دورۀ صفویه شلوارها بسیار گشاد و دم‌پا تنگ، مثل شلوارهای کردی امروزی، بود؛ در جلو شکافی نداشت، اما لیفه‌ای داشت که بند شلوار از آن رد می‌شد. در این دوره مردان و زنان زیرشلواری می‌پوشیدند. زیرشلواری مردان به جوراب‌های ساق‌بلند گشادی (چاقشور) متصل می‌شد. در دستخوش تغییراتی که در سبک پوشاک ایرانی به تأثیر از اسلوب اروپایی رخ داد شلوارها از پارچه‌های ظریف انگلیسی دوخته می‌شد و در این هنگام شلوارهای زنان نیز تنگ و چسبان شد. شلوار زنان در دورۀ زندیه از پارچۀ پنبه‌دوزی شده و گشاد و راسته دوخته می‌شدند و داخل آن‌ها آستری داشت. این شلوار در اوایل دورۀ قاجار نیز رواج داشت. تا اواسط دورۀ ناصرالدین شاه شلوارهای گشاد و بلند زیر دامن‌های بلند پوشیده می‌شد، اما چون شلوارها دیده نمی‌شدند، رفته‌رفته تنگ شدند؛ البته در دورۀ کوتاهی این شلوارها بدون دامن نیز پوشیده می‌شدند. شلوار (ازار) مردان در دورۀ اول قاجار (پیش از سفر ناصرالدین شاه به اروپا) از پارچه‌های نخی و ابریشمی و گشاد بود و آن را، با لیفه‌ای که در آن یک بند ابریشمی کشی (ازاربند) عبور می‌دادند و در قسمت جلو گره می‌خورد، در کمرگاه می‌بستند و در جلو شلوار چاکی تعبیه نشده بود. پس از سفر ناصرالدین شاه به اروپا (دورۀ دوم قاجار) شلوارها به تقلید از اروپاییان تنگ شد، اما در پایین با نوارهایی به جوراب محکم می‌شد. در این دوره، در اندرونی‌ها شلورهای کشی و بافتۀ سفید رواج یافت، که به آن تنکه تنبان می‌گفتند. در دورۀ پهلوی و به حکم رضاشاه شلوار (تنبان)های دوخت سنتی، که در کمر با قیطان بسته می‌شدند، جای خود را به شلوار و کمربند غربی داد. هم اکنون در میان طوایف و اقوام ایرانی شلوارهای سنتی خاص همان قوم رایج است.