شهید
شهید
(در لغت به معنای شاهدی که حضوری آگاهانه در واقعه‌ای داشته باشد) در اصطلاح فقهی و ادبی و تاریخی اسلام کسی را گویند که هنگام جهاد در راه خدا به‌دست مخالفان کشته شده باشد. همچنين شهید از اسماء حسنای خداوند است که هفده‌بار در قرآن به معنی گواه (و نه فقط با همین لفظ) آمده است. در سبب نام‌گذاری کشتۀ راه خدا به شهید گفته‌اند، از این جهت که به خون خود بر ایمان خویش شهادت می‌دهد، یا جانبازی خود را گواه و شاهد ایمانش می‌گیرد. مقام و منزلت شهید در اسلام بسی والاست، در قرآن کریم تأکید شده که کشته‌شدگان در راه خدا زنده‌اند و نزد خداوند روزی می‌خورند (آل عمران، ۱۶۹). در حدیثی از پیامبر (ص) آمده: «هر کار خوب، خوب‌تری دارد تا این‌که شخص در راه خدا کشته شود، که هرگاه کسی در راه خداوند کشته شد، برتر از آن نیکی نخواهد بود». در روایات متعدد تصریح شده که شهدا از فشارها و رنج‌های عالم برزخ برکنارند و سؤال قبر برایشان نیست و در بهشت بلندترین درجات را خواهند داشت، و هنگامی که روح آن‌ها از بدن مفارقت کند از هر گونه آلایشی پاک می‌شوند. درخواست شهادت غیر از تمنّای مرگ است که در احادیث به‌شدت نهی شده است. البته آرزوی شهادت نمی‌بایست شخص را به سبک‌سری و تهوّر در میدان جنگ برانگیزد، چنان‌که در کلمات امیر‌المؤمنین (ع) در نهج‌البلاغه (خطبۀ ۱۸۸) بیان شده است. عموم فقهای شیعه و بیشتر علمای عامّه برآن‌اند که شهید را نباید غسل داد؛ این حکم به شهیدی اختصاص دارد که در میدان جنگ هنگام جهاد و با حضور و فرمان معصوم یا نایب او کشته شده باشد؛ اما اگر کمی مجروح شود و او را زنده از میدان جنگ بیرون برند یا پس از پایان‌یافتن کارزار در میدان نبرد از دنیا برود باید او را غسل دهند. این حکم الزامی است و به‌منظور باقی نگه‌داشتن اثر عبادت بزرگ جهاد (خون شهید) تشریع شده است. در صورتی که بدن شهید برهنه شده باشد، باید او را کفن کنند و گرنه پس از نمازگزاردن بر او با همان لباس‌های خونین به‌خاک بسپارند؛ مسّ بدن شهید غسل ندارد و تمامی این احکام دربارۀ کسانی است که در میدان جنگ کشته شده باشند. اما اصطلاح شهید دربارۀ کسانی دیگر نیز صادق است که در راه انجام وظیفه‌ای شرعی و پایداری در راه عقیدۀ صحیح یا دفاع از مال و ناموس خود و یا حقگویی در برابر زورگویان، کشته شده‌اند؛ مانند سمیه و عمّار. همچنین جمعی از علمای برجستۀ شیعه که به جرم حمایت از ولایت اهل بیت (ع) به‌قتل رسیده‌اند و اطلاق شهید بر آنان توسعه‌ای در این لفظ نیست. در احادیث آمده که مرگ کسانی ثواب شهادت را دارد؛ مانند کسی که غرق شود و کسی که زیر آوار بماند و زنی که هنگام زایمان از دنیا برود، یا به‌سبب بیماری سخت و جان‌سوز بمیرد، به شرط این‌که در پدیدآمدن یا استمرار این رویدادها نقشی نداشته باشد.