شیخ بهایی، طومار
شیخ بهائی، طومار
سندی در طراحی بخش‌بندی آب زاینده‌رود اصفهان. نسخۀ اصل این طومار که در ادارۀ مالیۀ اصفهان نگهداری می‌شده، در ۹۳۲ق و به فرمان شاه طهماسب صفوی اول تنظیم شده است. بنابراین انتساب آن به شیخ بهایی مردود است. اما چنان‌که معروف است او از شاه عباس اول مأموریت یافت تا برای تقسیم آب زاینده‌رود طرحی بریزد و به احتمال فراوان آن‌چه به طومار شیخ بهایی آوازه دارد، همان صورت اصلاح و تکمیل‌شدۀ طومار پیشین است. این طومار از آن زمان تا چند قرن پس از آن همواره دستور عملی و علمی متصدیان تقسیم آب در اصفهان بوده است. بنابراین طومار، هفت ناحیه در اصفهان از زاینده‌رود مشروب می‌شوند: لنجان، النجان، ماربین، جی، کرارج، رود شتین و برا آن. در این طرح سال به دو فصل سیلابی و جریان عادی بخش شده که اولی از اوایل آذر تا ۱۵ خرداد سال بعد و دومی از ۱۶ خرداد تا اول آذر همان سال است. در فصل سیلابی به‌سبب فراوانی آب، هر ناحیه به قدر نیاز از آب می‌تواند استفاده کند و در فصل بعد آب رودخانه به ۳۳ سهم (هر سهم برابر پنج شبانه روز تمامی آب رودخانه) تقسیم شده و چگونگی استفاده از آب به تفصیل در طومار آمده است. در سال‌های کم‌آبی نیز آب رودخانه بنابر تصمیم و نظر هیئت مالکان روستاها و زمین‌های کشاورزی ذینفع بین آن هفت ناحیه بخش می‌شده است.