صابیین
صابئین
(یا: صُبّه؛ صُبّی‌ها؛ مانْدایی؛ مانداییان) قومی آرامی برخوردار از دین و زبان و خطی خاص ساکن بین‌النهرین، در دورۀ باستان. ماندایی احتمالاً از کلمۀ ماندا به‌معنای معرفت اخذشده و عنوان مغتسله که در الفهرست ابن ندیم آمده، ظاهراً نام این مردم است. گمان می‌رود که صابئین مذکور در قرآن کریم نیز خطاب به آنان باشد. اینان غالباً در بعضی شهرها و آبادی‌های حوضۀ سفلای رودخانه‌های دجله و فرات و کرخه و کارون زندگی می‌کنند و به حرفه‌هایی چون درودگری، آهنگری، قفل‌سازی و به‌ویژه زرگری و طلاسازی اشتغال دارند. برخی آیین‌های دینی صبی‌ها، مانند غوطه‌خوردن در آب و غسل تعمید در آب روان و غسل‌های سه‌گانه، سکونت در کنار رودخانه‌ها را برای آنان الزامی کرده است. زیستگاه آغازین این قوم احتمالاً در شام و فلسطین بوده است و گویا در آغاز مسیحیت و در سال‌های سلطنت اردوان سوم اشکانی به قلمرو ایران آمده‌اند. جمعیت صبی‌ها طی قرون متمادی به‌شدت کاهش یافته است و از ده‌هاهزار نفر در همۀ خاورمیانه تجاوز نمی‌کند. زبان و خط آرامی این مردم به زبان گمارا ـ تلمود بابلی بسیار نزدیک است. صبی‌های امروزی به زبان‌های فارسی و عربی نیز تکلم می‌کنند. وجه تمایز صبی‌ها دیانت ویژۀ آنان است. صبی‌ها خود را امت شیث بن آدم می‌دانند و از مسیحیت بسیار دورند. برخی آیین‌های مرموز و رازآلود صبی‌ها برگرفته از ادیان یهودی، ایرانی، بابلی و آرامی است. تقویم صبی نسخۀ دومی از تقویم معروف یزدگردی بوده و مرکب از ۳۶۰ روز و پنج روز مسترقه است. صبی‌ها این پنج روز را که در اوایل فروردین ایرانی قرار دارد، بنجه/پنجه می‌نامند و آن را بخشی از عمر و زندگی انسان نمی‌دانند. ادبیات ماندایی بر پایۀ کتاب بزرگ دینی آنان یعنی سدرا ربا/ گنزه (گنزا= گنج) شکل گرفته و حاوی مطالب دینی و افسانه‌های تاریخی و اخلاقی و مطالبی دربارۀ شیث بن آدم، حضرت نوح، سام بن نوح و حضرت یحیی است. زنان شیوخ صبی حق دست‌زدن به لوازم خانه را ندارند و تهیۀ غذای روزانه با شیوخ است. صبی‌ها بیشتر گیاه‌خوار و ماهی‌خوارند. برای گاو حرمت زیادی قائل‌اند و هرگز آن را نمی‌کشند و از میان چهارپایان حلال‌گوشت فقط گوسفند نر را ذبح می‌کنند. اعیاد مهم ماندایی عبارت‌اند از دهواربا، شیشان، دهواحونینا، پروایانا (عید بنجه)، دهوادیمانا (عید روز تولد حضرت یحیی) و عاشوریه (عید پختن غذا برای آمرزش ارواح مردگان) که از پختن غذا به فرمان حضرت نوح برای آمرزش ارواح مردگان طوفان به‌جا مانده است. نام صابئين سه‌بار در قرآن کريم آمده و برخي فقها آنان را در زمره اهل کتاب به حساب آورده‌اند.